Strukelsteinsjes in Mestreech

(Struikelsteentjes in Maastricht)

 

Strukelsteinsjes / Struikelsteentjes;

Strukelsteinsjes oftewel struikelsteentjes zijn 'vierkantige steentjes' die herinneren aan de gedeporteerde en vermoorde inwoners van Maastricht in de tweede Wereldoorlog door de Nazi's. Op 22 juni werden de eerste 50 struikelsteentjes geplaatst in Maastricht onder het toeziend oog van de maker de Duitse kunstenaar Günter Demnig. Momenteel liggen er in Europa al meer dan 43.000 struikelsteentjes oa in Duitsland, Hongarije, Tsjechië, België, Nederland, Polen, Noorwegen, Italië, Oekranië, Oostenrijk en Griekenland.

Gedurende de Tweede Wereldoorlog zijn meer dan 350 inwoners uit Maastricht gedeporteerd en vermoord door de Nazi’s. Met een struikelsteentje wordt een blijvende herinnering gecreëerd voor deze slachtoffers. De struikelsteentjes worden geplaatst voor alle Maastrichtse gedeporteerden, dus naast Joden, Sinti en Roma ook voor de politieke tegenstanders (verzetsstrijders) van het naziregime. Voor het huis van waaruit iemand is gedeporteerd zal een steentje in het trottoir worden geplaatst met de naam, geboortejaar en de datum waarop hij/zij is vermoord.

De legging op 13 april betreft 24 steentjes op zeven adressen in de binnenstad van Maastricht.Biografie Siegmund Gold Rechtstraat 35 SIEGMUND GOLD, geboren 10 oktober 1927 In 1932-1933 is Siegmund met zijn vader, zijn moeder en met zijn een jaar oudere zusje uit Duitsland naar Nederland gevlucht. Het gezin ging in Heer wonen. In de eerste tijd ging Siegmund naar de lagere school in Heer. Naar Joodse les op Zondag in de synagoge in de Capucijnengang gingen we met het stoomtreintje naar Maastricht. Op Sabbath waren er jeugd-bijeenkomsten boven de synagoge, maar op Sabbath (rustdag) mogen Joden niet werken of met een voertuig rijden en dus ook niet met dat stoomtreintje. We liepen dan met grote stappen op de bielzen van de rails, dat schoot lekker op. Enkele jaren later is het gezin naar Maastricht verhuisd. Toen de oorlog uitbrak op 10 mei 1940 was Siegmund twaalf jaar. Hij had net toelatingsexamen gedaan voor de openbare HBS in de Helmstraat. In die tijd moest je nog examen doen om toegelaten te worden tot HBS of Gymnasium. Hij kreeg een goed rapport in die eerste klas en werd aan het eind van het schooljaar in 1941 bevorderd naar klas twee. Maar in die zomervakantie kwam de verordening dat Joodse kinderen niet meer samen met niet-Joodse kinderen naar dezelfde school mochten. Aangezien er leerplicht was werd in Maastricht een apart schooltje opgericht voor Joodse leerlingen van HBS of Gymnasium. Hij kreeg een goed rapport in die eerste klas en werd aan het eind van het schooljaar in 1941 bevorderd naar klas twee. Maar in die zomervakantie kwam de verordening dat Joodse kinderen niet meer samen met niet-Joodse kinderen naar dezelfde school mochten. Aangezien er leerplicht was werd in Maastricht een apart schooltje opgericht voor Joodse leerlingen van HBS en gymnasium. In totaal zestien kinderen. Van die kinderen hadden sommigen net toelatingsexamen gedaan, anderen waren aan hun eindexamen toe. Alle leerlingen zaten samen in één lokaal. Docenten waren Ernst Keizer uit Venlo en Louis M. Tas, medisch student uit Amsterdam. In oktober 1941 heeft Siegmund Barmitswa gedaan. Mijnheer Gobes, voorganger in de Joodse Gemeente in Maastricht gaf les om zijn Parsje uit het Hebreeuws te leren vertalen. Een Parsje is een hoofdstuk uit de Tora die de Barmitswa-jongen op die heugelijke dag in de Synagoge moet voorzingen. Vroeger leerde je niet alleen die eigen Parsje. We leerden hele delen uit Tenach vertalen. In Tenach staan ook zinnen waarvan mijnheer Gobes een rood hoofd kreeg. Hij las die betreffende Hebreeuwse tekst dan vluchtig en zei achteloos: “Dat slaan we over, dat is niet belangrijk”. Wij voelden natuurlijk dat er iets stond dat wij niet mochten weten en zodra we thuis waren gingen we in onze Tenach met Nederlandse vertaling opzoeken wat dat geweest kon zijn. Niet altijd werden wij daar wijzer door. Wat zou “Hij bekende haar” toch betekenen? In november 1942 werd er aan huis gebeld. Twee Nederlandse politieagenten: “Goeden avond, wij komen U halen”. Via de kampen Westerbork, Theresiënstadt, Auschwitz is Siegmund in het kamp Gross Rosen terecht gekomen. Nadat Gross Rosen in april 1945 in verband met de nadering van de geallieerde troepen ontruimd moest worden zijn de gevangenen geëvacueerd. Dat betekende de dodenmars; bewaakt door Duitse militairen enkele dagen in de bittere kou door de sneeuw lopen, verzwakt en uitgehongerd, letterlijk vallen en opstaan. Wie niet meer kon opstaan werd doodgeschoten. Of Siegmund uiteindelijk nog in Buchenwald is terecht gekomen is niet duidelijk Het Rode Kruis deelt mee: Siegmund Gold, omgekomen op 2 mei 1945 in Midden Europa. (tekst geschreven door zijn zusje Jenny Hertzberger-Gold en gestuurd aan Fred Grünfeld op 16 november

Naor Bove

Op woensdag 13 april worden 24 struikelsteentjes in Maastricht geplaatst

door het Maastrichtse struikelsteentjes comité in aanwezigheid van nabestaanden, familieleden,

scholieren, de burgemeester van Maastricht en andere betrokkenen.

Foto Inge Davis

 

‘Zij gingen ongewild op reis’ 

In de nacht van 25 op 26 augustus 1942 werden 290 Joodse Maastrichtenaren vanaf het punt waar de Duitse bezetters hen hadden bijeengebracht – de basisschool aan de professor Pieter Willemstraat – gedwongen te voet naar het nabij gelegen station te lopen. Daar werden zij op transport gezet naar het kamp in Westerbork. Op vrijdag 28 augustus, werden van daaruit op transport gezet naar Auschwitz. In het vernietigingskamp werden ze drie dagen later vermoord, op een paar mannen na. In totaal zijn tijdens de Tweede Wereldoorlog  350 Maastrichtse Joden vermoord, in naam van het Nazi-regime. De nagedachtenis aan de slachtoffers wordt in leven gehouden met inmiddels 124 struikelsteentjes in het straatbeeld van maastricht en een tentoonstelling in Centre Céramique waar 29 slachtoffers van de nazi’s een gezicht krijgen door beelden en opgetekende verhalen. “Het gaat hier niet om het getal van 6 miljoen Joden, het gaat om de identificatie met het individu”. 

Fred Grünfeld en zijn vrouw Marij van den Bosch wonen aan de Bosscherweg. In het plaveilsel voor hun huis ligt een zogenaamd struikelsteentje. Op een messing plaatje van het steentje staat ‘Hier woonde Marcelle Antoinette Devries. Geb. 1906 vermoord 31.8.1942 Auschwitz’. Grünfeld, zijn vrouw en hun twee zoons verhuisden in 1985 van Amsterdam naar het huis aan de Bosscherweg. Toen wisten zij nog niet dat daar een Joodse familie had gewoond, waarvan de dochter Marcelle op 25 augustus 1942 haar koffer had gepakt, niets vermoedend voor het laatst de voordeur achter zich sloot en onwetend haar noodlot tegemoet  ging. Grünfeld: “Marcelle gaf gehoor aan de oproep van de Duitsers zich te melden, in de hoop daarmee haar ouders te kunnen sparen”.  Grünfeld en zijn vrouw hoorden voor het eerst over de historie van het huis toen in 1997 een man aanbelde om zijn vrouw het voormalige huis van zijn opa en oma te tonen. Van de familie Devries hebben de ouders, hun zoon en een andere dochter de oorlog overleefd. De historie van het huis was voor Grünfeld en Van den Bosch aanleiding om in Maastricht een struikelsteentjes comité te starten, samen met Dmitry Boutylkov, Jaap Janssen en Raymond Glaser. Het oorspronkelijke idee  was afkomstig van de Duitse kunstenaar Gunter Demnig. Hij legde de eerste “Stolperstein’ in 1995 in Keulen. Anno 2016 liggen er circa 56.000 steentjes in meer dan 1600 Europese steden en dorpen. Het eerste steentje werd in Nederland gelegd in Borne, in 2007. Het Maastrichtse comité bewerkstelligd de eerste steenlegging in Maastricht in 2012. Met de start van het comité in Maastricht begon voor de initiatiefnemers het spitten in archieven. Ze maakten onder meer gebruik van het Regionaal Historisch Centrum,  van naslagwerken van A.P.M. Cammaert, Paul Bronswaer en Herman van Rens. “Het uitpluizen is een dagtaak voor ons geworden”.

Wanneer leden van het comité contact weten te leggen met nabestaanden, valt hen vrijwel altijd grote dankbaarheid ten deel. “Ze zijn bijna allemaal ontroerd. Er is geen graf voor hun vaders en moeders. Nu krijgen ze rust”.  De 86 jarige dochter van Louis Salomon uit de Alexander Battalaan die in 1942 in kamp Amersfoort werd doodgeslagen, kwam woensdag 13 april speciaal uit Engeland om de steenlegging van één van de 24 struikelsteentjes die deze dag werden gelegd, bij te wonen. “Eindelijk eerbetoon aan onze vader”, zo liet ze het comité weten. Maastricht telt nu 123 struikelsteentjes. Er zou die woensdag ook een struikelsteentje worden gelegd aan de Spoorweglaan, voor Helena Martha Pinczowski. Dat is echter uitgesteld wegens de tragische dood van twee familieleden, jonge mensen die onlangs zijn omgekomen bij de aanslag op vliegveld Zaventem.

Grünfeld, VandenBosch en hun mede comitéleden doen hun werk niet alleen voor de nabestaanden. “Het is ook bedoeld voor de huidige generatie. Ter lering, om niet te vergeten”.  Bij het uitzoekwerk en plaatsen van de steentjes geeft het comité eerste prioriteit aan het gegeven of nabestaanden nog in leven zijn.

Stopzetten of toch voortzetten ?

Augustus 2017 Maastricht Lokaal meldt in een artikel geschreven door Hans van Eijsden dat de provincie onlangs heeft laten weten aan de vijf Limburgse comités die door de hele provincie Stolpersteine (struikelstenen) willen plaatsen hun subsidieaanvraag niet te honoreren. Dit terwijl hiervoor juist op verzoek van de provincie plannen zijn gemaakt door de comités. De plannen behelzen niet alleen het plaatsen van gedenkstenen voor joodse nazi-slachtoffers in de provincie, maar ook om het achtergrondverhaal te vertellen aan de hand van onder meer een educatief project. De SP wil dat het College er al het mogelijke aan doet om zo hopelijk te voorkomen dat dit waardevolle project stopt en heeft bij monde van Statenlid Yolanda Claessens vragen gesteld. Inmiddels heeft ook de PvdA hieroer vragen gesteld richting College. Volgens een krantenartikel in De Limburger van afgelopen maandag 28 augustus (2017) stoppen vijf Limburgse comités met het project om 900 nieuwe zogenoemde Stolpersteine (struikelstenen) te plaatsen en er een educatief project omheen op te zetten. Dit omdat zij “teleurgesteld en verbijsterd zijn” dat de provincie geen subsidie geeft aan het project, terwijl het een uitdrukkelijk verzoek van de provincie was om het project niet alleen te beperken tot Zuid Limburg, maar over de hele provincie uit te rollen. Verder voelen zij zich onvoldoende gesteund door gemeenten als Maastricht. De SP vindt het zeer belangrijk dat dit waardevolle project door kan gaan en wil dat er serieus met de comités, de betreffende gemeentes en eventueel andere partijen bekeken wordt of en op welke manier voorkomen kan worden dat dit project moet stoppen.

In de Limburger van oa 16-09-2017 en 08-12-2017 wordt gemeld dat het project struikelstenen wordt voortgezet. (artikel Jule Peeters)

Als het aan de provincie ligt, komen er in elke Limburgse gemeente struikelstenen. Voorwaarde is wel dat de lokale overheden meebetalen aan de koperen steentjes waarmee de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog worden herdacht. De provincie gaat hierover in gesprek met de gemeenten waar er nog geen liggen en met de initiatiefnemers van het project. Dat zei CDA-gedeputeerde Ger Koopmans. Onlangs werd bekend dat de zwaar gefrustreerde kartrekkers de handdoek in de ring wilde gooien. Ze hadden een subsidie aangevraagd bij de provincie van ruim vier ton voor 900 nieuwe struikelstenen in met name Noord en Midden Limburg. De aanvraag werd afgewezen, ze kregen slechts een waarderingssubsidie van 10.000 euro. Dit terwijl er al twee jaar gesprekken over werden gevoerd. Volgens de provincie zaten er nog (te) veel open eindjes aan het plan en voldeed het niet aan de voorwaarden. Alle politieke partijen uitten gisteren stevige kritiek op de gang van zaken. Ze vinden dat de provincie zich te formeel heeft opgesteld en zich meer had moeten inzetten voor het project. Koopmans haalde meteen de angel uit de discussie. “ Wij gaan met de stichting en met gemeenten waar nog geen struikelsteentjes liggen in overleg over een cofinancieringsregeling. Het eindbedrag, of dat nu een of twee ton is, vind ik niet zo interessant.”  Ook wordt gekeken of lokale educatieprojecten kunnen aanhaken. Initiatiefnemer Fred Grunfeld is blij met de unanieme steun van de politieke. Over Koopmans toezegging: ‘ eerst zien dan geloven.’

De Limburger 08-12-2017 meldt  dat er in de hele provincie zich maar drie gemeenten gemeld hebben die subsidie willen voor struikelstenen. De provincie had eind oktober alle gemeenten in Limburg bericht dat ze maximaal 5000 euro subsidie kunnen krijgen voor struikelstenen, eventueel in combinatie met een educatief project. Voorwaarde is dat de gemeenten eenzelfde bedrag inleggen. Tot nu toe hebben alleen Nuth, Meerssen en Eijsden-Margraten zich gemeld. Dat blijkt uit de beantwoording op vragen die de SP heeft gesteld. De bedoeling was juist dat ook Noord en Midden Limburg zouden meedoen met het herdenkingsproject, dat nu vooral in het zuiden van de provincie bekend is. De subsidieregeling loopt nog tot 2020. De provincie denkt dat er later nog veel aanmeldingen zullen volgen: in 2019-2020 is de viering van 75 jaar bevrijding.

 

Op 25 augustus 2022 werden er 19 struikelsteentjes gelegd in Maastricht. Dat brengt het totaal in onze stad op 282 struikelsteentjes. 80 jaar geleden vond op 25 augustus de 1e en grootste deportatie uit Maastricht plaats. Enkele zijn voor Margriet Onland (weduwe van Jenny Wesly), Ruth Fortus (dochter van Leni Wesly), Benoit Wesly en Fred Grünfeld (voorzitter struikelsteentjes Maastricht). Er werden struikelsteentjes gelegd voor hun grootouders, tante, oom en neefje van 2 maanden oud.

Naor Bove

 Bron:  Website Struikelsteentjes Maastricht, Maastricht Lokaal (Hans van Eijsden) Dagblad De Limburger (Jule Peeters) 06-09 en 08-12-2017, Weekblad Maastrichtgezien1-28-04-2016, foto struikelsteentjes Inge Davis, Foto's tentoonstelling Céramique John Kerkhofs.

Aonvaank