Bron St.Servaos

Bron St.Servaas Biesland

St.Servatiusbron Biesland

Biesland, bij Maastricht. Jaarlijks trekt op de zondag voor 12 mei, het feest van Sint Servaas, een bronprocessie naar de St. Servatiusbron in Biesland. De plek wordt ook wel Servaasbroek genoemd. Ontstaan toen Sint Servaas van Tongeren naar Maastricht vluchtte. Toen hij dorst had, klopte hij, met zijn wandelstok op de grond. En voorwaar, een bron ontsprong. Het zou geen gewoon water blijken te zijn, maar bijzonder heilzaam tegen zweetvoeten, in een andere bron wordt gesproken over oogziekten. De kanunniken van de Servaaskerk in Maastricht hebben tal van pogingen ondernomen dit heilig water naar hun kerk te leiden. De houten leidingbuizen van Biesland tot op het Vrijthof waren geen succes. Boeren die hun land bewerkte troffen nog eeuwen later resten aan van deze houten buizen.

In de 19e eeuw was van de bron enkel nog een drassig veld overgebleven. In 1886-88 metselde men op deze plek een ronde stenen put. Boven de put plaatste men een smeedijzeren baldakijn en een Servaasbeeldje. De rand van de put droeg als opschrift:

‘Eer Pelgrim deze heilige bron, en hetzij dorst of koorts u kwelle, drink tot lafenis en genezing, zoo helpe u de H. Servatius’.

In 1888 werd het ingezegend. In 1958 en 1997 werd de put gerestaureerd. Sinds 1997 staat hetzelfde opschrift in steen gebeiteld in het plaveisel bij de toegangspoort.

De wonderbaarlijke kracht van het water uit de Servaasbron (“bron van Biesland”) wordt al gememoreerd in de Servaaslegende, die in de 12de eeuw door Henric van Veldeke werd opgetekend. In deze legende beschrijft Henric de Romereis van Servaas. Op de terugtocht kreeg Servaas een overweldigende dorst, maar nergens zag hij een beek, bron of put om zijn dorst te lessen en hij bad: "Wees mij genadig Jezus, U bent de bron van al het goede. Het water en bloed dat uit Uw zijde vloeide, lest de eeuwige dorst en verzacht het eeuwige leed". Terwijl hij deze woorden sprak tekende hij met zijn staf een kruis in de verdorde aarde en op deze plek ontsprong een nieuwe bron. Een Engel bracht hem een beker om uit de bron te drinken en hierna bracht Servaas het water naar een zieke weduwe, die door koortsen werd gekweld. Nadat zij uit de beker had gedronken, genas zij onmiddellijk van alle kwalen. Deze beker bevindt zich nog steeds in de kerk van St. Servaas. Ontelbare zieken bezochten de kerk om uit deze beker te mogen drinken en te genezen. Nu, acht eeuwen later, wordt de beker nog steeds in de Schatkamer getoond: het is een Romeinse ribbenschaal van paars en wit geaderd glas. De glazen schaal was in de middeleeuwen in een gouden kelk gevat en in de 17de eeuw werd ze in een zilveren ananaskelk gemonteerd.

Nadat men aan het einde van de vijftiende eeuw bij het uitwerken van de eerste plannen om op het Vrijthof een St. Servaasfontein aan te leggen tot de conclusie kwam dat er onvoldoende water voorhanden was om de fontein te voeden, was de “Servaasfontijn” een eeuw lang als gewone waterput door de inwoners van de stad in gebruik. In 1595 wordt de Servatiusbron voor het eerst vermeld, als de Raad het plan voor de aanleg van de Servaasfontein hervat. Deze keer wordt een onderzoek ingesteld naar de mogelijkheden om vanaf de bron van Biesland, toen nog als het Servaasbroek aangeduid, een pijpleiding aan te leggen naar het Vrijthof. De berekeningen van de niveauverschillen en het traject van de pijpleiding werden met behulp van Luikse ingenieurs bepaald. Al in 1603 werd met de werkzaamheden een begin gemaakt bij de bron van Biesland: hier werd een verzamelbekken gemetseld om het bronwater op te stuwen, zodat er voldoende druk in de leiding zou staan om op het Vrijthof een krachtige waterstraal te formeren. De waterleiding bestond uit elzenhouten pijpen, die uit rechte boomstammen werden geboord. Met ijzeren banden werden de houten pijpen aaneengeklonken. Het traject van de leiding liep eerst door het Jekerdal langs de Jeker tot de waterpoort aan de Zwarte Sluizen en vervolgens door de Bonnefantenstraat via de Bouillonstraat en de Papenstraat naar het Vrijthof. De eerste proefneming werd echter een grote teleurstelling, want aan het Vrijthof kwam slechts een klein straaltje water uit de leiding gelopen. Om de watertoevoer te vermeerderen werd een deel van de pijpen opgraven en de kern ervan verder uitgeboord. Om de waterstuwing te vergroten werd aan de Bouillonstraat een ondergronds waterbassin aangelegd. Toen ook deze maatregelen niet het gewenste effect hadden kwamen enkele Waalse steenhouwers met het plan om de fontein verdiept aan te leggen, hetgeen succesvol werd uitgevoerd. Sinds 1608 konden de pelgrims op het Vrijthof het gehele jaar door het geneeskrachtige water uit de Servaasfontein putten. Hiervoor werden kleine aardewerk bekers bij de fontein neergezet. De waterleiding tussen Biesland en het Vrijthof, bleef een voortdurende bron van zorg. In 1657 bleek dat een groot deel van het leidingnet niet meer gerepareerd kon worden. De Magistraat ontbood de Fonteinmeesters van Aken en Luik om hierover te adviseren. Zij stelden voor om de houten leidingen te vervangen door pijpen van gebakken klei. Het advies werd in de wind geslagen en in plaats daarvan kocht de Magistraat 600 bomen, waarmee de leiding over een lengte van 1000 voeten hersteld kon worden. Deze herstelwerkzaamheden werden uitgevoerd door burgers die woonden aan de straten waardoor de leiding liep. Dankzij deze bezuinigingsoperatie kon de Magistraat bij de bron van Biesland in 1662 een watermolen langs de Jeker bouwen, waarmee het bronwater door het buizennet gepompt kon worden.

De Servaasfontein was niet meer in gebruik toen de Franse koning Lodewijk XIV in 1673 de stad Maastricht veroverde. De laatste resten van de Servaasfontein werden in 1733 opgeruimd. De plek van de voormalige fontein werd door een vijfpuntige stadsster van witte Maaskeien gemarkeerd. De bron van Biesland was in de 18de eeuw geheel verwaarloosd en in de 19de eeuw was de locatie nog slechts als een drassig veldje herkenbaar. In het laatste kwart van de 19e eeuw werd de bron in oude luister hersteld: op 10 juli 1888 trok een processie van duizenden gelovigen van de St. Servaaskerk naar de Bron van Biesland, die door Deken Schmeits plechtig werd ingezegend. De herstelde bron bevond zich in een ronde put, waarop een smeedijzeren baldakijn was gemonteerd. Het baldakijn werd net als bij de fontein op het Vrijthof bekroond door een beeldje van St. Servaas. Op de rand van de put stond het opschrift, dat ook herinnert aan de fontein op het Vrijthof: "Eer Pelgrim deze heilige bron, en hetzij dorst of koorts u kwelle, drink tot lafenis en genezing, zoo helpe U de H. Servatius".

Foto's beneden, de bron in de sneeuw uit 2009 John Kerkhofs.

Naor Bove 

Toen in de jaren vijftig, onder het dekenaat van mgr. Ingendael, met als promotor Jef Peeters, een brontochtcomité werd opgericht, dat gedurende een tiental jaren geijverd heeft de oudste devotie te doen herleven, wat aanvankelijk ook gelukt is. De eerste zorg van het comité was weer bewegend water te krijgen. Dit werd gevonden door op een 40 tal meters afstand een wel te slaan, waaruit door middel van een hydraulische pomp water werd verkregen, dat door buizen die een geschenk waren van Staalwerken De maas, naar de plaats van de oorspronkelijke bron werd vervoerd. Het terrein werd gezuiverd van onkruid en het beeld door de beeldenrestaurateur Willy Mares opgeknapt. Architect Brouwers bam de leiding op zich en maakt met behulp van gemeentelijke subsidie en daadwerkelijke steun van verschillende bedrijven het geheel weer tot een alleszins aantrekkelijke devotieplek.

Er werden toen door het brontochtcomité weer processies georganiseerd op de vooravond van 13 mei, Sint Servaasdag. Een reliek van St. Servaas met priesters, misdienaars, flambouwen en muziek van de fanfare van Biesland St.Servatius naar de bron bam Neerkum gevoerd en daar werd dan gebeden, gezongen en gepreekt, eerst door mgr. Ingendael, naderhand door zijn opvolgen mgr. Jennekens. Maar de watertoevoer bleef, ondanks alle goede pogingen, een bron van zorg voor het comité en daarbij gevoegd de tanende belangstelling voor het religieuze leven, daalde de belangstelling voor deze bedevaart snel. In 1964 vond de laatste tocht plaats. Wie nu de laatste bron bezoekt, vindt bij de ingang twee stenen pilasters, bij de restauratie geschonken door een Maastrichtse jurist, mr. De Bruyn. Daartussen een gesloten ijzeren hek en daarboven het psalmwoord ‘Benedicite Fontes Domino’. Bronnen zegent de Heer. De huidige St.Servaasbron doet dit dan nog maar in een zeer bescheiden mate.

Bewoners van oud-Biesland bliezen de bedevaart naar de Servaasbron eind jaren zeventig nieuw leven in. Oorspronkelijk bedoeld om het jubileumfeest van fanfare Sint Servatius uit Biesland te vieren is de bronprocessie de afgelopen decennia weer uitgegroeid tot een volksdevotie waar, bij mooi weer, zo’n 500 mensen op afkomen. Hét sociale hoogtepunt van het jaar in de wijk Biesland.

Jaarlijks trekt op de zondag voor of op 12 mei, het feest van Sint Servaas, om 10.00 uur een bronprocessie met o.a. het borstbeeld van Sint Servaas en andere patroonheilige die Maastricht telt worden meegedragen door de verschillende dragersgilden. Omdat Sint Servatius de patroonheilige is van de stad Maastricht en de fanfare zijn naam draagt lopen zij voor het beeld van Sint Servaas. De processie gaat vanaf de Theresiakerk via de Cannerweg naar de Sint Servaasbron. Daar heeft in de open lucht een misviering plaats met aansluitend Fruhshoppen.

Foto's Bronprocessie 2017 door John Kerkhofs.

Naor Bove

BRON(NEN):

WEBSITE Bert Geschiedenis, Maastricht Digitaal, Wikipedia, Fanfare St.Servatius,  Voorzitter Broncommissie Frans Boulanger,

BOEK: Buitengebied - Sint Pietersberg, Jekerdal, Cannerberg Cultuurwaardenonderzoek Deelrapport Archeologie Gemeente Maastricht November 2010 blz 26 en 27, Maastrichtse Monumententaal door Fons van Hees blz 164, Google Books Encyclopedie van Hollandse Heiligen, bedevaartplaatsen en genadeoorden Blz. 101-102 door Mohammed el-Fers.