De walmuur is ingestort !

Op 23-03- 2019 was het voor menig Maastrichtenaar behoorlijk schrikken, ‘De walmuur was ingestort’, op de bewuste zaterdag om 23.00 uur was een gedeelte van de Walmuur over een breedte van zes meter ingestort. De stenen vielen in de vijver. Bovenstaande foto dateert van 31-03-2019.

Geschiedenis:

Eerst wat geschiedenis: In het jaar 1229 had Maastricht toestemming gekregen van hertog Hendrik I van Brabant (een van de twee heren van Maastricht, samen met de prins-bisschop van Luik) om de bestaande aarden stadswal te vervangen door een stenen muur. Deze eerste middeleeuwse stadsmuur van Maastricht had een lengte van ruim twee kilometer?  Op 29 mei 1867 tekende koning Willem III het regeringsbesluit tot opheffing van een zevental vestingen waaronder Maastricht.

Het stuk walmuur tussen rondeel Haet ende Nyt en de Vief Köp (de vijf koppen) zo genoemd nadat de hoofden van de zgn ‘verraders’ van Maastricht in 1638 op spiesen werden tentoongesteld op het rondeel ‘De Drie Duiven’ die na dit voorval van naam is veranderd. Het stuk muur tussen de rondelen ‘Haet ende Nyt’ en de ‘Vief Köp’ dateert uit 1516 en bestaat uit mergelblokken, bekleed met hardsteen. Toeval of niet de walmuur zou in 2019 worden gerestaureerd, bij het opbouwen van de steiger werd een bolling in de muur geconstateerd, deze was waarschijnlijk veroorzaakt door verkeerde afwatering. Er is toen meetapparatuur geplaatst en er zijn werkzaamheden uitgevoerd om het water beter te doen afvloeien.  In een memo van juni 2018 van de Rijksdienst Cultureel Erfgoed (RCE) aan de gemeente Maastricht staat het volgende :  ‘De wand, bestaande uit een mergel achterwerk met natuurstenen bekleding is over een lengte van circa 10 tot 11 meter naar buiten gedrukt. Voegwerk is op deze locaties grotendeels uitgevallen, plaatselijk is achterliggend mergelwerk en holle ruimten zichtbaar’. Vermoedelijke oorzaak: insijpelend vocht aan de bovenzijde als gevolg van versleten voegwerk en een verstopte waterput. Het water in de muur zette uit bij bevriezing en drukte de natuurstenen muurbekleding naar buiten’.

De vrees die de vestingdeskundigen hadden uitgesproken werd bewaarheid, op 4 april was weer een stuk ingestort, de bres werd met nog eens vijf meter uitgebreid, volgens de deskundige zal een groot stuk van het Rijksmonument gesloopt moeten worden. „Wat er nu is uitgevallen, is het eerste stuk.”Om de ingestorte walmuur te kunnen stabiliseren is het waterpeil in de vijver omlaag gebracht en werd er gestart met het droogleggen van een stuk vijver bij de bres in de muur, omdat er de kans bestond dat één boom op de Walmuur kon omvallen had de gemeente Maastricht besloten om een deel van de straat Vijfkoppen af te sluiten. Het ziet er naar uit dat de volledige stadswal tussen de Poort Waerachtig en het rondeel De Vijf Koppen moet worden hersteld.

Onderhoud:

In 2018 waren er nog onderhoudswerkzaamheden uitgevoerd aan de walmuur, het achterstallig en regulier onderhoud werd weggewerkt aan de twee rondelen, De Vijf Koppen, Haet ende Nyt en Poort Waerachtig. De werkzaamheden waren in oktober 2018 afgerond.

Bovenstaande foto dateert van 15-05-2019

Herstelwerkzaamheden:

Men zal nu (2020) eerst beginnen met het ‘gecontroleerd’ slopen van een groot stuk van de Walmuur.  De herstelwerkzaamheden die in juni 2018 voorgesteld waren door de gemeente ingehuurde adviesbureau Storms in Nuth, zijn vorig jaar op de lange baan geschoven. De maatregelen pasten mogelijk niet binnen de bestaande restauratievergunning, ingeschat werd dat er ‘geen direct gevaar was voor persoonlijke ongelukken’. Zowel het geopperde plaatsen van muurankers en vangnetten, als het vervangen van de natuurstenen muurbekleding is daarom uitgesteld. In de aanloop naar een structurele aanpak werd besloten eerst metingen te verrichten. De gemeente Maastricht verwacht dat de hekken en de stutconstructie nog zeker een jaar moeten blijven staan. De verwachting is dat het zeker tot 2021 zal duren voordat het gat hersteld is.  Overigens kreeg de gemeente Maastricht voor de algehele restauratie van de stadsmuur 204.000 euro uit de landelijke subsidieregeling Instandhouding Monumenten (SIM).

Gedicht:

In augustus 2019 is om veiligheidsredenen op het rondeel houten bouwschotten geplaatst met kijkgaten. Om het geheel wat aan te kleden, worden de drie zeecontainers die geplaatst zijn als stutconstructie en die in het stadspark staan de komende tijd geverfd en komen op de bouwhekken nylondoeken te hangen met informatie over de historie van de muur, de poort en het rondeel. Daarvoor werkt de gemeente samen met Maastricht Vestingstad en de Menno van Coehoornstichting. Ook komt er een doek met een tijdelijk gedicht van stadsdichter Maarten van den Berg bij het ingestorte stuk muur.

Nummer:

De brokstukken zijn geïnventariseerd en elk stuk steen heeft een eigen nummer, zodat het straks weer in de juiste laag en op de juiste plek teruggezet kan worden. Deze beproefde methode is o.a. ook bij de restauratie van de Sint Servaasbrug in 1932 toegepast en dient om zoveel veel mogelijk originele stenen te hergebruiken.

Bij proefboringen is gekeken of er in de muur spaarbogen aanwezig zijn, de zo verkregen constructieve en bouwhistorische gegevens worden gebundeld, zodat de restauratie-architect ermee aan de slag kan. Het herstel van de walmuur gaat naar verwachting 1,5 miljoen euro kosten.

In November 2019 zijn als voorzorg dertien bomen op de grond achter de Walmuur gekapt. Gemeente Maastricht heeft ondertussen het budget voor onderhoud verhoogd van 246.000 naar 460.000 euro. Experts van Stichting Maastricht Vestingstad  en Stichting Menno Coehoorn pleite in een brief aan de burgemeester ervoor dat het nu de kans is om de kantelen van Poort Waerachtig die in 1936 omlaag donderde en nooit werden vervangen in ere te herstellen en voor het herstel van de Kazematten.

Historie:

Verder kun je zeggen dat instortingen geen zeldzaamheid vormen, de Walmuur is eigenlijk gebouwd voor de eeuwigheid en een toonbeeld van stevigheid en sterkte blijkt vaker iets mis te gaan. Jos Notermans van de St. Menno Coehhorn kan er zo een aantal opnoemen, 1505 stortte de toren bij de St.Pieterspoort en watertoren De Reek bij de Heksenhoek in na hoogwater in de Jeker. Op beide plekken volgden vaker instortingen. In 1674 werd gemeld dat de muur bij de St. Pieterspoort ‘twee voet’ uit het lood hing en dreigde in te storten en in 1733 Achter de Biesen bij de Maas. De reparaties gebeurde meestal net zoals in oorlogstijd met materiaal dat voorhanden was. Zo ontstonden hele collages van baksteen, hardsteen en mergel. In 1920 stortte een duiventil in op de wal aan de Nieuwenhofstraat, (zie foto links bron RHCL), de kantelen van Poort Waerachtig stortte omlaag in 1936 omdat ze verkeerd om en slecht verankerd waren.

In 1971 stond volgens Het Limburgs Dagblad de Onze Lieve Vrouwe Wal op instorten, deze werd in allerlei gestut, toen in 1976 de parkeergarage werd gebouwd stortte alsnog een flink stuk in. In 1980 brokkelde de bovenste lagen van de Vief Köp af. Van recenter datum zijn de zorgen van de Hoge Fronten, deze restauratie is inmiddels met succes afgerond.  

Vervolg:

Op vrijdag 31-07-2020 kwamen er bij de Gemeente Maastricht verontrustende berichten binnen dat de walmuur van rondeel de Vijf Koppen een behoorlijke bult liet zien, ikzelf had het goed bekijken van mijn foto ook een bericht richting gemeente gestuurd. Volgens het artikel in De Limburger van 05-08-2020  was ik niet de enige (gelukkig). Was er sprake van een nieuwe bolling, dreigde het rondeel Vijf Koppen ook in te storten ?

De gemeentelijk projectleider Vestingwerken ging direct op inspectie uit en constateerde dat er geen nieuwe uitbolling is, maar eentje die een jaar of vijftien geleden werd ontdekt. Ze is een paar jaar geleden gestabiliseerd met een spiraalbewapening. De vraag of de bolling, in vaktermen ook wel de ‘uitbuiking’ genoemd, groeit. Om geen enkel risico te nemen is er meetapparatuur aangebracht, de komende weken zal deze vraag worden beantwoord. De eerste twee metingen laten geen toename zien, maar het wandelpad naar het rondeel is uit voorzorg afgesloten. De restauratie van het stuk ingestorte stadswal moet begin 2021 starten.

En inderdaad na andere wat oudere foto’s van ongeveer dezelfde locatie bestudeerd te hebben lijkt het erop dat deze ‘uibuiking’ al aanwezig was, nooit eerder gezien ! foto rechts detail van de 'uitbuiking' op 02-08-2020.

Over mijn bezoek bij de restauratie van de walmuur kunt u elders lezen op deze website, klik op deze LINK.

Bovenstaande foto dateert van 28-07-2020

Bron: diverse artikelen in De Limburger geschreven door Vikkie Bartholomeus, Sjak Planthof en Sjors van Beek. Foto’s John Kerkhofs, Duiventil RHCL.