Gaten in gevels

(Kortelingen)

 

Vreemde muurgaten in oude gevels ?

Als webmaster ben ik altijd op zoek naar verhalen en dingen over Maastricht. Niet alles is in boeken terug te vinden, vaak roepen wandelingen of het zien van ... vragen op! Een nieuwe bron voor 't Mestreechtersteerke is dhr.Gilbert Peters van Alde Caerte Wandelingen, meer informatie hierover is te vinden op deze website. Ook hier weer naar aanleiding van een vraag van een bezoeker heeft Dhr. Peters eea uitgezocht. Ook hier is het Maastrichtse gezegde 'Kiek 'ns naor bove' van toepassing. Onderstaande artikel is met toestemming van Dhr. Gilbert Peters van Alde Caerte Wandelingen overgenomen

Gevels van oude panden tonen soms rijen vierkante gaten. Op bijgaande foto van de Bisschopsmolen gelegen in de Koestraat zijn deze ook te zien, boven in de gevel onder het dak en in dit geval iets terugliggend dichtgemetseld. De vraag richt zich op de (voormalige) functie van de gaten. Tijdens wandelingen denken mensen soms aan uilengaten. Maar zijn die niet veel groter?

Hieronder volgt het antwoord.

De gaten zijn afkomstig van zogeheten kortelingen van houten steigers die gebruikt werden door bouwlieden. Kortelingen zijn de in de muur stekende balken, waarop de steigerplanken werden gelegd of waaraan de steiger hing. Dit heette een vliegende steiger. Van daaraf werd gemetseld. Ieder gat heeft de grootte van één of twee bakstenen plus de voeg erboven en die eronder, rond de 10 bij 10 cm. De afstand tussen twee rijen gaten schommelt rond de meter: het is de reikwijdte van de metselaar. Zo kon men de steiger zo breed maken als nodig was.

De gaten dienden nog een paar andere doelen. Ze gaan tot diep in de muur, anders konden ze de steiger niet dragen. De (na-)middeleeuwse mortel van de vaak dikke muren had vele tientallen jaren nodig om uit te harden. De gaten gaven de muur daarbij de kans te ventileren. Na die periode moesten ze eigenlijk met een blokje dichtgezet worden, maar dat werd nogal eens vergeten. Bovendien waren ze bij reparaties direct weer bruikbaar. Ze kunnen sierlijk afgewerkt zijn met natuursteenblokjes in kruisvorm of voorzien van kleine gaatjes om de beluchting te handhaven.

De kortelingsgaten lijken op soortgelijke andere gaten. Wanneer je bovenaan een weermuur, lager dan de kantelen en moordgaten, steeds twee kortelingsgaten boven elkaar ziet, dan zijn die waarschijnlijk bedoeld om, in geval van nood, een hordijs aan te brengen. Dit is een tijdelijke houten weergang, gebaseerd op het principe van de vliegende steiger.

Ook wordt het kortelingsgat door vogels handig gebruikt als vogelgat. Echter, om vogels de toegang tot de zolder te ontzeggen, werd aan de binnenzijde van de muur een losse steen gelegd. Uilengaten zijn weer een andersoortige gaten, die vaak de gevels van huizen en boerderijen in buitengebieden sieren en uilen toegang gaven tot graanschuren. Daar konden zij zich tegoed doen aan de muizen, zodat het graan tegen vraat beschermd werd. Uilengaten zijn veel groter dan kortelingsgaten, hierin past hooguit een steenuiltje.

Pand aan de St.Jacobstraat, resten van de houten balken zijn nog duidelijk te zien. Pand Achter de Comedie 8 Overblijfsel voormalig Jezuďtenklooster.

Naor Bove

Bron: Blog Alde Caerte Wandelingen, website . documentatie.org en joostdevree.nl,  Foto's John Kerkhofs

eine terök