Dit onderdeel gaat over 'wapens' en dan meer in de zin van de heraldiek oftewel familiewapens van vooraanstaande families oftewel heraldiek en wapens van de Steden en Provinciën .

De volgende ‘wapenvoerders’ onderscheiden we:

Publiekrechtelijke lichamen en instellingen in Nederland:

In Nederland geldt dat provincies, gemeenten en andere publiekrechtelijke lichamen of instellingen die een wapen wensen, daartoe een verzoek moeten indienen bij de Koning. Als deze ermee instemt, doet hij dat bij koninklijk besluit. Omdat het geen algemeen verbindend voorschrift is, wordt het niet in het Staatsblad geplaatst.

Gemeentewapen:

In Nederland werd de aanvraagprocedure vastgelegd met het Souverein Besluit van 24 december 1814 en de Koninklijke Besluiten van 23 april 1919 en 21 oktober 1977. In 1814 werd de Hoge Raad van Adel aangewezen als officieel adviesorgaan van de Kroon rondom de wapenverlening. Bij het vaststellen van een wapen kan het bepalend zijn welke naam de nieuwe gemeente zal gaan gebruiken. Artikel 2 van het besluit uit 1919 maakt het mogelijk het wapen over te nemen als de naam van een gemeente wordt overgenomen. Zonder het vereiste koninklijk besluit kan een gemeente schriftelijk een mededeling verzenden aan de Hoge Raad van Adel. Voor andere gevallen geld een andere procedure.

Dorpswapen:

Anders ligt het voor dorpen en steden die onder een grotere gemeente vallen en die uit traditie een eigen wapen voeren, bestaand of speciaal hiervoor ontworpen. Deze wapens zijn door de gemeenteraad vastgesteld en zijn niet of, in het geval van opgeheven gemeenten, niet meer geregistreerd door de HRvA. Vanaf de jaren negentig van de twintigste eeuw hebben veel Nederlandse gemeenten dorpswapens vastgesteld voor de afzonderlijke kernen.

Familiewapen:

Ook families, en niet alleen adellijke families, kunnen een wapen hebben. Veel families hebben vanouds een wapen zonder dat de huidige familieleden zich daarvan bewust zijn. Men kan ook zelf een wapen ontwerpen of laten ontwerpen door een heraldisch tekenaar. Het is hierbij wel aan te bevelen dat men zich in de heraldiek verdiept.

Het gebeurt wel dat een familie een wapen voert dat afkomstig is van een andere familie met (bijna) dezelfde naam. Men spreekt dan van een geassumeerd wapen. Dit wordt door heraldici niet gewaardeerd, maar het is niet verboden

Kerkwapen:

Binnen de kerk is door oorlogsvoering in het begin van de 13e eeuw een kerkelijke heraldiek ontstaan. Voor zover bekend was de bisschop van Langres, Guy de Rochefort, in 1243 de eerste die een wapen in gebruik nam. Nadat het militaire karakter van de kerk afnam, gingen geestelijken ook wapens voeren. Het pauselijk wapen is het persoonlijk wapen van de paus. Daarnaast is een wapenverlening aan kathedralen en basilieken gebruikelijk.

Hieronder gaan we uitgebreider in op de Gemeentewapen van Maastricht en de omliggende gemeente/dorpen. 

Naor Bove

In  1814 kreeg de in dat jaar ingestelde Hoge Raad van Adel de opdracht om de bestaande wapens van alle steden, dorpen en andere besturen te inventariseren zodat de koning ze kon bevestigen (of verlenen in het geval van een nieuw wapen). In 1816 kreeg de Raad de taak om die bestaande, ingezonden wapens in naam van de Koning te bevestigen. Later ingediende en nieuwe wapens werden soms bij ministerieel besluit en meestal, tegenwoordig uitsluitend, bij Koninklijk besluit verleend. Zie voor meer informatie onze webpagina’s Hoge raad van Adel, Wapens en Hoge raad van Adel, regelgeving

De afbeelding die u als bijlage heeft meegezonden is dat van het officiële wapendiploma dat de Hoge Raad van Adel vanwege de Koning (Willem I) aan de gemeente Maastricht heeft uitgereikt. Daarin wordt het oude stadswapen van Maastricht voor deze stad bevestigd. Aan alle zelfstandige gemeenten (steden en dorpen) voor wie een wapen is bevestigd of aan wie een wapen is verleend, is een wapendiploma uitgereikt. De wapendiploma’s worden, als ze niet verloren zijn gegaan, soms ingelijst bewaard in de kamer van de burgemeester, in de raadszaal, of – na opheffing van de gemeente –overgebracht naar  de archiefdienst waar het gemeentearchief wordt bewaard. (Voor Maastricht en de voormalige gemeenten die in Maastricht zijn opgegaan is dat het Regionaal Historisch Centrum Limburg.)

De gemeentewapens zijn ook opgenomen in de wapenregisters van de Hoge Raad van Adel. Het zijn dezelfde kleurentekeningen die op de uitgereikte wapendiploma’s zijn getekend (Archief van de Hoge Raad van Adel, inv.nrs. 611-617s, registers van bij besluit bevestigde of verleende wapens van publiekrechtelijke lichamen,1816-heden). Beide tekeningen, die op het wapendiploma en de registertekening, gelden als de officiële wapentekeningen.

Hierbij gaan de scans van de registertekeningen van de wapens van Maastricht en de voormalige gemeenten. U mag ze gerust gebruiken voor uw website, wel graag met bronvermelding (Hoge Raad van Adel, Den Haag, archief van de Hoge Raad van Adel, inv.nr. 615, register van bij besluit bevestigde of verleende wapens van publiekrechtelijke lichamen, Limburg, 1816-1968):

 Maastricht: wapenbevestiging bij besluit van de Hoge Raad van Adel van 15 september 1819. Omschrijving: “Een rood schild, beladen met eene vijfpuntige ster van zilver; het schild van achteren vastgehouden door een engel en gedekt door eene kroon van goud.”

Gemeenten opgegaan in Maastricht per 1 januari 1920:

 Oud-Vroenhoven: (waartoe de dorpen Caberg, Biesland en Wolder behoren): wapenverlening bij besluit van de minister van Justitie van 21 januari 1866. Omschrijving: “Een schild coupé [dooorsneden] van keel en zilver, met eenen links gekeerden leeuw van zilver, ten halven lijve komende uit de coupé.”

Sint Pieter: wapenverlening bij Koninklijk besluit van 16 februari 1889.
Omschrijving: “In een veld van lazuur een H. Petrus in natuurlijke kleur, met gouden nimbus en gekleed in een toga van zilver, houdend in de rechterhand een gouden sleutel en in de linkerhand een boek van keel met gouden randen; ter rechterzijde van de heilige uit den onderrand van het schild opkomend eene begroeide berg, ter linkerzijde eene kapel met spitsen toren, alles van goud. Het schild omgeven door het randschrift ‘Gemeentebestuur van St. Pieter’.”

 Heugem is nooit een zelfstandige gemeente geweest en heeft dan ook geen gemeentewapen. Het voormalige dorp was tot aan de herindeling bij de gemeente Maastricht in 1920 deel van de gemeente Gronsveld.

 Gemeenten opgegaan in Maastricht per 1 juli 1970:

Amby: wapenverlening bij Koninklijk besluit van 26 oktober 1895.
Omschrijving: “Gedeeld; rechts van zilver een dubbelstaartige leeuw van keel, gekroond en geklauwd van goud (wapen der heerlijkheid Valkenburg); links in keel de H. Walburgis, aanziende met een gouden nimbus om het hoofd, gelaat en handen van natuurlijke kleur, gekleed in het Benedictijner ordekleed, bestaande in een wit kloostergewaad met een kap van sabel, in de linkerhand een abbatialen kromstaf en in de rechter een vaas, beide van goud, houdende; rechts aan de voeten vergezeld van eene koninklijke kroon van goud.”

 Borgharen: wapenverlening bij Koninklijk besluit van 19 juli 1890.
Omschrijving: “In een veld van lazuur, St. Martinus met gelaat en handen van natuurlijke kleur, gekleed in wapenrok, mantel en beenstukken van zilver, en voorts met helm en nimbus van zilver, houdende in de rechterhand een zwaard van zilver, gezeten op een paard van sabel met hoofdstel, teugels, dekriemen en hoeven van zilver; naast het paard loopt een naakte bedelaar, met een gordel van sabel om de lendenen, alles geplaatst op een terras van sinopel, op welks voorgrond een schuinrechts gericht schildje geplaatst is, zijnde van zilver met vier dwarsbalken van keel (Van Haren); het geheel omgeven van het randschrift ‘Gemeentebestuur van Borgharen’.”

 Heer: wapenverlening bij Koninklijk besluit van 13 april 1889.
Omschrijving: “In keel, links de H. Petrus met gouden nimbus en geketende handen, gekleed in een Romeinse toga van goud, het aangezicht en handen van natuurlijke kleur, in de rechterhand vóór zich houdende een sleutel van goud; rechts de H. Servatius, de beide handen voor zich uitgestrekt houdende, met nimbus, mijter en misgewaad, alles van goud, het gelaat en de haren van natuurlijke kleur; met de linkerhand steunt de H. Petrus op een tusschen hem en den H. Servatius geplaatst schild van zilver, beladen met een van goud gekroonde, gesnavelde en geklaauwde, van keel getongde dubbelen rijksadelaar van sabel, hebbende tot hartschild een schildje van keel, beladen met een sleutel van goud, alles op een terras van sinopel. Het geheel omgeven door het randschrift ‘Gemeentebestuur van Heer’.”

 Itteren: wapenverlening bij Koninklijk besluit van 19 juli 1890.
Omschrijving: “In een veld van keel, de H. Martinus met gelaat, handen, linkerarm en een gedeelte van het linkerbeen van natuurlijke kleur, gekleed in wapenrok en brodaquin van keel, met mantel en helm van goud, houdende in de linkerhand een zwaard van zilver met gevest van goud, en zittende op een paard van sabel met hoofdstel, teugels en dekriemen van goud, vergezeld van een vóór het paard geknielden, naakten bedelaar met een gordel van sabel om de lendenen, alles geplaatst op een terras van sinopel, op welks voorgrond een schuinrechts gericht schildje geplaatst is, zijnde van keel, beladen met een naar rechts gewenden, springenden leeuw van zilver (Van Heinsberg); het geheel omgeven van het randschrift ‘Gemeentebestuur van Itteren’.”

Voor de oude heraldische kleurbenaming zie website  Hoge raad van Adel, kleurbenaming > paragraaf ‘Grondregels van de heraldiek’. Misschien ten overvloede: wapens worden beschreven vanuit het standpunt van de ‘wapenvoerder’, dat wil zeggen degene die achter het schild staat: heraldisch rechts is voor de toeschouwer links en andersom.

Familiewapens:

Oorspronkelijk hadden heren en ridders een uniek wapenschild. Toen in de late 12e eeuw het wapen steeds meer prestige had verworven, gingen zonen hun vaders wapen gebruiken, soms ongewijzigd. Zo ontstond het familiewapen. Wapenschilden zijn echter maar kort het exclusieve domein van de ridderstand geweest; al in de 13e eeuw gingen ook anderen zoals steden, gilden en sommige belangrijke burgers een wapen gebruiken. Ook staten kregen een wapen; daarbij werd meestal gebruikgemaakt van het wapen van de vorst. De boeren hielden het eeuwenlang bij hun huismerken, maar ook in hun kringen werden familiewapens in de loop der eeuwen steeds algemener. Alleen in Engeland en Schotland is het gebruiken van een wapenschild aan strenge wettelijke regels en toestemming door de staat gebonden.

In de 12e en 13e eeuw werden wapens werkelijk gebruikt. In de late middeleeuwen waren zij belangrijk bij riddertoernooien. Toen deze niet meer werden gehouden, ontstond een "papieren heraldiek" waarin steeds ingewikkelder wapens werden gebruikt. Natuurlijk zijn er in Maastricht ook families die een wapenschild voeren. Hieronder een aantal van de website Geneanet

Naor Bove

Bronnen: webpagina Hoge raad van Adel, Wapens en Hoge raad van Adel, regelgeving en Hoge raad van Adel, kleurbenaming, opbouw van kleur, conventies en vorm van de schild bij Wikipedia. Familiewapens namen en afbeeldingen website Geneanet