Artifort: 'eerste design uit Maastricht'.

In 2015 vierde Artifort haar 125ste verjaardag. Het meubelbedrijf bracht vanaf jaren zestig spraakmakende ontwerpen op de internationale markt
tegenwoordig verrijst  op de plek van de voormalige grootste brouwerij van Maastricht en Artifort een wooncomplex 'De Blauwe Veste'.  Foto links St.Annalaan Zuid Westen vanuit het Noord Oosten in het centrum meubelfabriek "Artifort" voorheen brouwerij de " Zwarte Ruytrer", auteur Naseman, 08-06-1962 collectie GAM nr.5224 Beeldbank  Regionaal Historisch Archief Limburg.

Hoe het begon; Jules Wagemans (1866-1943) is in 1890 begonnen als garnisseur (stoffeerder) in een pand in de Witmakerstraat. Terwijl het meubelfabriek v/h Wagemans & Van Tuinen in de Witmakersstraat voor de wind ging in de jaren twintig, viel het doek voor de Zwarte Ruiter (over de Zwarte Ruiter kunt u op deze pagina terecht), de grootste brouwerij in Maastricht. De modern ingerichte brouwerij met zijn grote kelders voor opslag was een van de eerste vestigingen van een bedrijf in Maastricht op voormalig vestingterrein na 1867.
Tussen het huidige Volksplein, Brouwersweg, rechtbank en Sint-Annalaan lag een groot complex met mouthuis, opslagkelders en directeurswoning. Heineken, dat de Zwarte Ruiter in 1920 overnam, produceerde onder de benaming Sint-Servatius Bierbrouwerij tot 1926 pils in het complex. Na jaren van leegstand trok de meubelfabriek Wagemans &Van Tuinen in 1934 in het mouthuis, de kelders en later ook de begane grond werden omgebouwd tot toonzaal.

In Het Artifortgebouw schetst Wim Mes de geschiedenis van het fabriekscomplex dat bij oudere generaties Maastrichtenaren vooral de herinnering oproept aan de toonzalen waar Artifort vanaf de jaren zestig zijn moderne meubelontwerpen showde. De geschiedenis van Artifort en Wagemans & Van Tuinen is ook de historie van meubelontwerpen. Met enig understatement - als je de kunstzinnige kant van de aardewerkindustrie weglaat - zou je het meubelbedrijf een van de eerste designondernemingen van Maastricht kunnen noemen.

N.V. Meubelfabriek v/h Wagemans & Van Tuinen, H. Wagemans & Co, Wagemans & Van Tuinen. In 1890 vestigt Jules Wagemans zich in Maastricht als 'tapissier-garnisseur', behanger en stoffeerder, het vak heeft hij geleerd in Luik. Luik was in die tijd de plek waar menige jonge Maastrichtenaar de kneepjes van de industriële revolutie leerde.

Henricus Wagemans neemt na de Eerste Wereldoorlog de zaak van zijn vader over onder de naam H. Wagemans & Co (1920). Het bedrijf legde zich toe op de productie van (buitenlandse) clubfauteuils en leunstoelen, naderhand ook van moderne matrassen.
In 1927 wordt de onderneming financieel en organisatorisch versterkt door de intrede van Haya van Tuinen en gaat verder onder de naam 'N.V. Meubelfabriek v/h H. Wagemans & Van Tuinen'. Met de productie van een eigen fauteuil onder de naam Artifort en van een eigen toonzaal aan de prestigieuze Herengracht in Amsterdam timmerde Wagemans & Van Tuinen aan de weg.

In 1928 wordt de merknaam Artifort bedacht voor het eerste gestoffeerde zitmeubel dat geheel in eigen beheer wordt vervaardigd. Artifort is samengesteld uit het Latijnse woord ‘ars’dat kunst of kunde betekent en ‘fortis’ dat staat voor sterk en krachtig. . Ook het woord "comfort" is terug te vinden in deze merknaam.. De economische recessie van de jaren dertig dwingt H. Wagemans & Van Tuinen, zoals het meubelbedrijf destijds heette, om zich te profileren. Het ontwikkelen van een pakkende merknaam plus een beeldmerk is een begin. De meubels moeten zich vanzelfsprekend ook onderscheiden. De nadruk komt te liggen op functionaliteit, comfort en kwaliteit gecombineerd met de esthetisch verantwoorde vormgeving en innovatief gebruik van materialen. 

De doorbraak komt voor Artifort als het bedrijf begin jaren dertig de Epeda-binnenvering gaat toepassen. Tot dan toe werden gras, paardenhaar en kapok als vulmaterialen gebruikt. Al dan niet in combinatie met een ijzeren springvering. Het stofferen van meubels met deze materialen was erg arbeidsintensief. De Epeda-binnenvering vormde een aantrekkelijk alternatief. Artifort wist een licentie op het Epeda-octrooi te bemachtigen. Het bijzondere aan deze binnenvering, die al werd toegepast voor matrassen en autostoelen, is dat zij slechts uit één stalen draad gevlochten is. Daarmee combineert de Epeda-binnenvering een hoog niveau van comfort met een grote duurzaamheid. Bovendien leverde destijds het toepassen van deze binnenvering een belangrijke besparing in de productietijd op. 

In 1936 trekt dhr. Van Tuinen zich terug wegens ziekte en wordt opgevolgd door K. Kalma. De oorlogsomstandigheden dwingen tot improvisatie en na de Tweede Wereldoorlog wordt de draad weer opgepakt : in 1945 wordt de productie hervat met schaarse grondstoffen, ook wordt in dat jaar gestart met een eigen opleiding voor meubelstoffeerders. Na het overlijden van Henricus Wagemans in 1948 wordt zijn oudste zoon Harry Wagemans benoemd tot algemeen-directeur. De grote doorbraak kwam in de jaren vijftig en deze begint met export naar het buitenland. De meubels worden naar Scandinavisch voorbeeld moderner. Later ontwikkelt Artifort een eigen stijl, onder andere door het aantrekken van Gerrit Rietveld als ontwerper. Meubels van zijn hand komen te staan in het Nederlandse paviljoen op de Wereldtentoonstelling van 1958 in Brussel.

Foto's boven links De Limburger bron RHCL, rechts Collectie GAM RHCL Wagemans en Tuinen nr.13080, 07-06-1938 Volksplein 'Het Zuiden'

Naor Bove
De firma breidt continue haar werkplaatsen uit. Uiteindelijk kan Artifort het gehele complex van de St. Servatiusbrouwerij aankopen. Artifort telt dan ruim 400 werknemers.

Met de komst van de binnenhuisarchitect en meubelontwerper Kho Liang Ie, die esthetisch adviseur wordt van Artifort, verandert er veel. Zijn vooruitziende blik en grote kennis van het ontwerpvak en zijn internationale contacten zijn niet alleen bepalend voor de successen in de jaren zestig en zeventig, maar hebben hun invloed tot op de dag van vandaag.
Artifort en Kho Liang Ie introduceren spraakmakende ontwerpen en samen zorgen ze ervoor dat de naam Artifort binnen de wereld van de architectuur en designliefhebbers hèt merk wordt. In 1959 trekt Kho Liang Ie de Franse vormgever Pierre Paulin aan, die nieuwe technieken en constructies introduceert. Theo Ruth stond aan de basis van een ontwerpafdeling die de decennia erna verantwoordelijk was voor veel spraakmakende meubelontwerpen zoals de kuipfauteuils van Pierre Paulin waarvan er 20.000 verkocht werden.
Artifort werd een merknaam, bekend tot in Japan en de VS.
In 1975 betrok Artifort een nieuwe fabriek in Lanaken.
Het voormalige brouwerijcomplex, al niet meer bij de tijd, was ook storend voor de buurt. Enkel de toonzaal bleef in Maastricht.

Nadat Artifort de meubelfabriek met toonzalen in Maastricht verliet, sloeg de verpaupering van de gebouwen toe. Er werden plannen ontwikkeld om de gebouwen, gelegen tussen de Brouwersweg en de Annalaan, een geheel nieuwe, in de huidige tijd passende, functie te geven. De karakteristieke gevels, kenmerkend voor een tijdperk en de omgeving, blijven behouden. Zo ook de unieke keldergewelven.
Maar daarbuiten wordt aan alles opnieuw structuur gegeven

1975 overlijden Kho Liang Li
1975 fabriek in Lanaken geopend

1984 Samas Groep in Baarn neemt Artifort over. omzet 1984 20 miljoen, 87 werknemers.
1986 Harry Wagemans gaat met pensioen, Henri-Jean Wagemans wordt algemeen directeur

1989 14 werknemers ontslagen na het uitbranden van fabriek Castelli in Italië, De ontslagen vallen onder administratief en onderhoudspersoneel waarvan de helft een partime contract heeft.
1990 Samenwerking met Steelcase Strafor Groep en aantrekken nieuwe ontwerpers omzet 30 miljoen, 125 werknemers.
1998 Opgenomen in de Lande Groep

Artikel Algemene Handelsblad 22-03-1935 over de opening van de nieuwe fabriek

Nieuwe Fabriek te Maastricht,

Officieele opening. (van onzen correspondent)

Maastricht 21Maart 1935

De nieuwe fabriek aan het Volksplein voor het vervaardigen van speciaal artifort fauteuils en kleine meubelen, Epeda-veeringen voor alle doeleinden als auto’s, treinen, tramwagens, vliegtuigen, matrassen, kussens enz. Wagemans & van Tuinen N.V. , welke ook toonzalen te Amsterdam heeft zag Donderdagmorgen in haar toonzalen te Maastricht, een groot aantal genoodigden vereenigd. Nadat de heeren Danco en Wagemans een kort overzicht hadden gegeven van deze inrichting, die in 1918 op zeer bescheiden schaal begonnen door den tegenwoordigen directeur H. Wagemans, en herhaaldelijk uitgebreid thans beschikt over 3000 m2 werkplaatsen, 200 m2 magazijnen en 100 m2 voor toonzalen en kantoren, welke fabriek, vroeger brouwerij, in een half jaar tijds werd omgebouwd, en thans ongeveer 100 arbeiders te werk stelt, deed het prettig aan te hooren, dat de directeuren de toekomst gunstig tegemoet zagen.

Daarna spraken burgemeester mr. Van Oppen en de heer J. Schaepkens van Riempst woorden van gelukwensch.

Vervolgens werd een rondwandeling door de toonzalen gemaakt, waar tevens een tentoonstelling van werken van George Tielens, P.Schmitz, Charels Hollman, Bakhoven en mej. Jacq. Nijst gehouden werd. Nadat de burgemeester het lint had doorgeknipt, verklaarde hij de fabriek geopend. (bron Delpher kranten)

Herontwikkeling locatie Artifort.

Aan de Brouwersweg in Maastricht is voortvarend begonnen met de 'striptease' van het voormalige complex van meubelmaker Artifort.
De fabriek - lang voorheen ook bierbrouwerij De Zwarte Ruiter - geldt als markant historisch erfgoed.
Het betekent dat de beeldbepalende façades blijven staan en de monumentale keldergewelven - ooit de Artifort-toonzalen - worden gerestaureerd.
Er komt een complex met 68 appartementen en 2350 vierkante meter bedrijfsruimten genaamd, 'De Blauwe Veste'. Foto boven situatie anno 2023 1ste en 3e foto Annalaan, middelste foto Kantoor voorheen De Zwarte Ruiter, Wagemans en Tuinen, nu kantoor Makelaar Mijn Huis en Ik, Beauty Centre Maastricht  en kantoor Rachel Smeets Advocatuur en Juridisch management. Foto's John Kerkhofs.

Gemeente Maastricht noemt de voormalige bierbrouwerij De Zwarte Ruiter ‘beeldbepalend’ voor de stad. Het pand staat midden in de ‘Jordaan van Maastricht’, ten westen van het centrum. Na anderhalve eeuw industrie is het nu tijd om in het erfgoed te gaan wonen. Woningcorporatie Maasvallei realiseerde in 'De Zwarte Ruiter' 68 appartementen en 2300 vierkant meter bedrijfsruimte. Dat had nooit gekund zonder moderne bouwmaterialen.

De nieuwe naam ‘De Blauwe Veste’, architect Satijnplus, Bouw Van Wijnen Sittard, begin bouwen april 2011, opgeleverd april 2012. Woningcorporatie Maasvallei wilde het karakter van de oude panden behouden en ontwikkelde nieuwe appartementen.

Ruud Starren, opdrachtgever Maasvallei zegt het volgende; ‘Het pand stond leeg. Samen met de gemeente en twee andere partijen hebben wij toegezegd het te renoveren tot koopwoningen’, legt Ruud Starren uit. “Het is een monument en de gemeente wilde het behouden voor de toekomst. Uiteindelijk haakten de partijen af, onder meer door het inzakken van de koopmarkt. Toen besloten we het alleen te ontwikkelen en er huurwoningen in te maken. Met het ontwerp van SATIJNplus is bouwbedrijf Van Wijnen gaan bouwen.” Het idee was om de gevels te laten staan en ook de oude keldergewelven intact te laten. Bovenop de kelder is vervolgens een compleet nieuw appartementencomplex neergezet. Dat moest extra licht worden uitgevoerd, omdat de gemetselde gewelven het gewicht anders niet aan zouden kunnen. Aan één kant is het maaiveld een verdieping uitgegraven, waardoor de kelders aan die kant zichtbaar worden en vanaf de stoep en daglicht krijgen. “Daar hebben we bedrijfsruimte van gemaakt.”

De bouw is over het algemeen goed verlopen. Maar Maasvallei kende ook tegenslag. “De oude ijskelder, waar eigenlijk een parkeergedeelte zou komen, stortte tijdens de bouw in. De gemeente wilde de gewelven en de rest van de kelder wel behouden. Uiteindelijk is besloten om een moderne, dubbeldeks parkeergarage te maken op de plek waar eerst de ijskelder was. Jammer, maar dat hoort erbij. Het was een lastig, maar bijzonder project. We liepen tegen veel dingen op waarvoor we oplossingen moesten zoeken. Maar het resultaat is geweldig en alle bewoners zijn enthousiast. Het is een project dat we inlijsten.”

Jos Smits, projectleider SATIJNplus zegt het volgende; “Wij zijn veel bezig met bijzondere renovatieprojecten. Dit project is daar een goed voorbeeld van. Het leuke van dit soort grote renovaties is dat je nooit weet wat je allemaal tegenkomt. Je moet dus erg creatief zijn”, aldus Jos Smits. Bij de brouwerij de Zwarte Ruiter, nu omgedoopt tot Blauwe Veste, heeft SATIJNplus het contrast tussen oud en nieuw willen benadrukken. De originele gevels en kelders zijn bewaard, maar de staalconstructie is duidelijk zichtbaar. “De appartementen in het complex zijn allemaal anders. Ieder deel van de plattegrond vroeg om een andere indeling en een andere aanpak. Er zijn appartementen van 68 tot 180 vierkante meter, deels sociale huur deels vrije sector. De gevelopeningen zijn behouden, dus in iedere woning zitten de ramen op een andere plek. Daarnaast hadden we het idee om bij de Blauwe Veste ‘de meest monumentale parkeergarage van Nederland te maken. De voormalige ijskelder, waarin ooit het bier koel lag opgeslagen, zou worden verbouwd tot prachtige parkeergelegenheid. Het was dus een grote tegenslag toen deze instortte. Nu staat op deze plaats een moderne parkeergarage.”

Ger van der Zanden, leverancier Slimline zegt het volgende; “: Bij het ontwerp van de renovatie was al snel duidelijk dat de bouw zo licht mogelijk moest worden zodat de ouder keldergewelven het konden dragen. Daarom is gekozen voor het Slimline vloersysteem. Met een gemiddeld gewicht van 325 kg/m2 is het eigen gewicht van de vloer minimaal, zonder dat hoeft te worden ingeleverd op bijvoorbeeld geluidsisolatie”. “Slimline heeft vrijwel vanaf het begin meegedacht en technische expertise geleverd aan dit project. “Het gewicht was een belangrijke factor. De stalen constructie van het nieuwe complex weegt een kleine 900 ton. De nieuwe gevels zijn gemaakt uit houtskeletbouw. De appartementen worden daarnaast gescheiden met metalstud-wanden. Ook die wanden zijn akoestisch ontkoppeld. Het project in Maastricht is voor ons een prachtig voorbeeld wan wat er met ons product kan. Het is uitermate geschikt voor bouwen op bestaande funderingen of zoals in dit geval keldergewelven. Een modern appartementencomplex dat letterlijk steunt op Maastrichtse historie.” Onderstaande foto anno 2023 MIdden Volksplein, 1ste en 3e Brouwerweg, foto's John Kerkhofs. Voor meer foto's kunt u terecht op de website Kijk op Blauwdorp

Foto links ter vergelijking,

de Brouwersweg Foto collectie GAM nr 28398 Maastricht Brouwersweg Westen.

Na de renovatie van de woningen in het Blauwdorp waren de wegen aan de beurt. Rechts de gebouwen van Artifort, voormalige brouwerij "De Zwarte Ruyter".

Auteur Openbare Werken Gemeente Maastricht, 20-12-1984

Beeldbank Regionaal Historisch Centrum Limburg

Naor Bove