Kleipijpen Industrie Maastricht.

De ‘Kleij-piep’, totaal vergeten en veronachtzaamd!

Bij 'boeken voor mensen' aan de Fr. De Veyestraat 8B kwam ik het boekje ‘Vaan pottevruikes nao pottemennekes’, 7000 jaar aardewerkproductie in Maastricht tegen. Deze is in 2007 uitgegeven ivm de tentoonstelling in het Bibliotheek Céramique te Maastricht. Blz 28 t/m 46 gaat over de kleipijpenindustrie in Maastricht, een vergeten stukje geschiedenis. Als ik denk aan de 'kleijpiep' dan zie ik het wit geglazuurde pijpje voor me van het ‘steveke’ (buikmannetje/stutenkerle) van het gebakken witte brood in de vorm van een mannetje rondom de sinterklaastijd. Foto rechts van blog Captains-Dinner.

Bij het woord kleipijp denken mensen mogelijk aan vroeger, maar niet meer dan dat. Sommige zullen zich de bellenblaaspijpen herinneren die tabakszaken tot in de jaren vijftig van de vorige eeuw verkochten en die toen door jongens en meisjes zeepsopje blazend als speelgoed werden gebruikt. Pijprokers zullen zich misschien nog de pakjes ‘4 heeren baai’ tabak herinneren, hierop werden deftig geklede heren die lange Goudse pijpen rookten afgebeeld. Foto rechts van Friesche Heerenbaai Tabak via Wikipedia.

In Maastricht is bijna niets terug te vinden over de kleipijpenfabrieken die zich vooral rond de binnenstad en met name in het Boschstraatkwartier bevonden. Bij zoeken via het internet kwam ik uit bij dhr. Jan van Oostveen en dhr. Jos Engelen, ik ben blij dat ik de door hun gepubliceerde werken mag gebruiken voor mijn website. Maar voornamelijk bestaat dit artikel uit het bovengenoemd boekje waar dhr. Engelen ook aan heeft meegewerkt. In Maastricht is zover ik weet maar een gevelsteen met een Klijpijp (althans dat veronderstel ik), en dat is bij het pand van voormalige Schmeck op de hoek van de Munt en Kleine en Grote Staat gebouwd 1919-1920 in opdracht van de Toebackslijterij d'Hollandse Damper, elders op deze site wordt dit pand besproken. Een directe verwijzing naar (klei)pijpen is ook wel het pand op de hoek Maastrichter Brugstraat en Kesselskade met de naam 't Piepehoes (Pijpenhuis), deze tabakswinkel is gestopt in 1985, ook dit gebouw wordt elders op deze site besproken.

Slechts weinigen weten dat de aarden kleipijp ruim drie eeuwen lang het meest gebruikte rookartikel is geweest en met tientallen miljoenen per jaar gemaakt werd door tal van fabrieken in binnen en buitenland. Vooral Maastricht heeft hierin een boeiende maar totaal onbekende geschiedenis !

Niemand zal nog willen bevestigen dat de kleipijpjes, die in de negentiende eeuw gevonden werden, afkomstig waren van sprookjesfiguren. Bij een kleipijp wordt er gesproken over een klein, goedkoop, alledaags voorwerp waar geen aandacht aan werd geschonken. Als de kleipijp al vermeld werd, dan was het altijd van secundaire belang. Ook bij de geschiedschrijving over het industriële tijdperk zal men vergeefs zoeken. Zelfs in de wereld van de archeologie wist men tot voor kort slecht raad met de kleipijp, bij praktisch elke opgraving in Nederland kwamen talloze steel- en kopfragmenten tevoorschijn om weer na korte registratie te verdwijnen in archeologische en museale depots. Musea hadden slechts aandacht voor markante en kostbare porseleinen en meerschuimverzamelingen als van de Rothschilds of de snuifdozen van Frederik de Grote. Hoe onterecht deze miskenning was, wordt onderbouwd aan de hand van de kleipijpengeschiedenis van Maastricht, althans geprobeerd.

Foto rechts opgravingen kleipijpen, expositie kleipijpen Centre Céramique uit Maastricht 17e-18e eeuw.

De tabaksfabriek van de Gebroeders Philips die eerst in de Wolfstraat was gevestigd en later verhuisde naar een gloednieuw fabriek aan de Tongerseweg werd in 1817 opgericht als de 'dubbele eenhoorn' hiervan is ook een kleipijp.(1-blz32). Foto beneden gevonden op de website van dhr. Freek Mayenburg genaamd Goudsekleipijpen, foto is met toestemming geplaatst, waarvoor dank.

 In 1860 leverde de fa. Trumm-Bergmans 48 gros pijpen voor een bedrag van f 25,30, dat komt neer op een stukprijs van 3,63 cent ! (1-blz 24)

In de jaren 1950 was de pijprokersclub "de Piepeköpkes" in café In den Ouden Struys op het vrijthof gevestigd. Men rookte ouderwetse, lange kleipijpen van het type gouwenaar. De vereniging organiseerde wedstrijden pijproken, waarbij het de bedoeling was om zo lang mogelijk van de Goudse pijp te genieten zonder dat hij uitging. Kampioene was Joke van de Maagdenburg, echtgenote van de toenmalige eigenaar.

Zij was kampioene en adviserend lid van de hier gevestigde pijpenvereniging de "Piepekopkes", deze vereniging huurde zelfs een keer de foyer van het Staargebouw om er een internationale wedstrijd pijproken te houden. Er waren dus kennelijk zowel dames als heren lid van de club, en ze kwamen samen om van het roken van dit soort pijpen te genieten. De lange Goudse pijpen waren vervaardigd van aardewerk.

Op de foto links van beeldbank van RHCL in de collectie van GAM met het nummer 14602 zien we Joke van de Waardenburg in de Ouden Struys een pijp roken. John van Koten heeft de volgende aanvulling via Facebook: 'Het was niet zo zeer om van het roken te genieten, het was meer voor het wedstrijd element. Hij of zij die de pijp, met een afgewogen hoeveelheid tabak, het langste brandend hielt was de winnaar. Bovenal was het een gezelligheidsclub. Mijn beide ouders zijn altijd trouw lid geweest van "t piepeköpke" De club (alle gekleed in historische poorterskleding) werd bij hun buitenlandse reizen ook vorstelijk ontvangen. o.a. door de burgemeester van Aken en van Antwerpen'.

Dan nog iets vreemds, uit een artikel van de Limburger van de rubriek 'Allebonneur'van 25 oktober 2014 geschreven door Jeroen Geerts en John Hoofs wordt een foto getoond uit 1931 waar burgemeester Leopold van Oppen te zien is met 'echte' indianen uit Circus Sarrasani die vredespijpen hadden meegenomen die door de opperhoofden van de stad en stam goed werden gebruikt. Foto rechts Delpher.

De indianen van Sarrasani werden door de waard van de Raadskelder uitgenodigd en zal hun in zijn wereldtaal toespreken. White Buffalo Man en High Hawk (Limburger Koerier spreekt van Black Horse !) zijn de opperhoofden en Hendrix beste vrienden. Vrijdag 4 december 1931 in de voormiddag om 11.00 uur komen zij en zal hun door de waard een Limburgse koffietafel worden aangeboden. Zover de ruimte het toelaat zal ook het publiek in de Maastrichtschen Raadskelder worden toegelaten. Ook de burgemeester was uitgenodigd aan deze Indianentafel plaats te nemen. (Tekst uit Limburgsch Dagblad 02-12-1931 Delpher)

Naor Bove

Bron: Boekje: ‘Vaan pottevruikes nao pottemennekes’, 7000 jaar aardewerkproductie in Maastricht tegen. Deze is in 2007 uitgegeven ivm de tentoonstelling in het Bibliotheek Céramique te Maastricht een gezamenlijke productie van de taakgroep Cultureel Erfgoed, Domein Stadsontwikkeling, Economie en Beheer en het Centre Céramique, Domein Sociale Zaken, gemeente Maastricht.. Blz 28 t/m 46.Onderzoek naar de kleipijpenindustrie in Maastricht door J.P.A.M. Engelen tekst 1-blz32, 1-blz24. Foto Gevelsteen met Pijp voormalig pand Schmeck John Kerkhofs, Foto Buikmannetjes/Stutenkerle Blog Captains-Dinner, Foto Tabaksblik Friesche Heerenbaai Wikipedia, Foto Pijprookster Joke v/d Waardenburg Fotocollectie GAM 14602 RHCL, Foto L.van Oppen met Indianen Delpher, Foto eenhoorn van fa Philips dhr. Freek Wayenburg genaamd Goudsekleipijpen