pag-kunstenvermaak

Toneelvereniging 'Kunst en Vermaak'

De Toneelvereniging 'Kunst en Vermaak' werd op 15 juli 1870 opgericht in een Café op de Blekerij. De keigelclub organiseerde gezellige avonden voor hun leden, men speelde vooral in het Maastrichts. ‘Kunst en Vermaak’ was een vereniging voor toneelspelen. In de volksmond werden ze ‘de greune’ genoemd omdat ze groene cocardes als herkenningsteken droegen. In 1883 wonnen ze een eerste prijs in een wedstrijd voor Mastreechter Sociëteiten uitgeschreven door ‘Momus’.

Gesterkt door het vertrouwen deze ze in december van datzelfde jaar mee aan een toneelwedstrijd van Concordia in Tongeren, hier werd de vijfde plaats behaald. De leden van mening dat de naam niet paste bij een toneelvereniging. Op 28 augustus 1885 werd de naam dan ook veranderd in ‘Kunst en vermaak’. In 1895 vierde ze hun eerste jubileum.

Naast een toneelafdeling hadden ze ook een eigen orkest. In 1922 bestond deze uit 18 personen met vooral snaarinstrumenten. Alhoewel Maastrichtse muziekgezelschappen over het algemeen niet lang bestonden waren deze wel belangrijk voor de ontwikkeling van het amateurtoneelgeburen in Limburg. Net zoals De Momus speelde men in stukken in ‘moojertaol’. Echter in 1904 ging men van een ontspannende en sociale vaardigheid naar ‘Kunstuiting’ die een hogere inspanning en inzet vereiste. Men ging meedoen aan toneelwedstrijden, hierdoor moest men zich meer richten op Nederlandse stukken.

Foto boven: ‘Tooneel Afdeeling van de Mastreechter Keigelvereiniging’. (het latere Kunst en Vermaak). Groepsfoto rond 1880. Het vaandel voor de naamsverandering. Foto:Doortje Lucassen Textielrestauratie/DBNL

De Vereniging `Kunst en Vermaak' heeft zich ontwikkeld uit de in 1870 opgerichte 'Maastreechter Keigelvereiniging'. Zoals algemeen gebruikelijk bij de Maastrichtse societeiten verzorgde de kegelclub zelf de gezellige avonden voor haar leden. Het repertoire bestond uit de gebruikelijke bewerkingen in het Maastrichts zoals `Ene moord zonder doeye', `Een klein Verdaoling', `Ene Snijder in de laberente, `E stuk St. Julien', `En klein Liefdesverwarring', `De Remplacant' en `De Kaartvergever'. Maar zoals Mr. Lamberts Hurrelbrinck, voorzitter van `de Greune' -- zo genoemd, omdat ze als kegelaars groene cocardes droegen — in de feestgids van 1930 opmerkt: 'Allengskens kwam bij de leden een hevig verlangen op om ook uit te blinken op de fijner geschaafde planken, de planken waarover zweeft de godin Thalia, de beschermvrouwe der toneelspeelkunst ... '12. Na het winnen van de eerste prijs in de door 'Momus' uitgeschreven wedstrijd voor de Mastreechter Societeiten in september 1883 werd in december van datzelfde jaar deelgenomen aan de wedstrijd voor toneelkunst -te Tongeren — uitgeschreven door de Maatschappij Concordia — onder de naam `Tooneelafdeling der Mastreechtse Keigelvereiniging'. Met `Liefde en Kunst' drama in twee bedrijven uit het Frans en `Eens gekocht, blijft gekocht' blijspel in 1 bedrijf van J. van Maurik, werd de vijfde prijs behaald. De tonelisten waren van mening, dat de naam van de vereniging niet langer geschikt was om er mee op serieuze wedstrijden voor het voetlicht te treden. Voorts miste men bij -de officiële prijsuitreiking -- die met grote festiviteiten gepaard ging — een officieel vaandel. Derhalve werd op 28 augustus 1885 de naam van de vereniging gewijzigd in `Kunst en Vermaak', terwijl artikel 2 van de statuten voortaan als volgt zou luiden: `De Vereniging heeft ten doel den leden eene gepaste en aangename uitspanning te geven, door het houden van Muziekuitvoeringen, Toneelvoorstellingen en Bals gedurende de winter, en Kegelconcoursen, Muziekuitvoeringen en Bals gedurende de zomermaanden'. Op een later tijdstip werd aan artikel 2 tevens toegevoegd `het uitschrijven van en het deelnemen aan toneelwedstrijden', aangezien de voornaamste bezigheid van de vereniging hierin bestond. Men concludeert terecht, dat het grootste -deel van de inspanningen van `Kunst en Vermaak' tot 1904 gericht was op het zo goed mogelijk voor de dag komen op deze wedstrijden. Men zag het toneelspel niet langer als een ontspannende en sociaal gerichte activiteit, maar als een kunstuiting, die de hoogste inspanning en inzet eiste. Dit had tot gevolg, dat `Kunst en Vermaak' sindsdien regelmatig deelnam aan toneelwedstrijden en de hoofdactiviteit van dit gezelschap op het terrein van die wedstrijden kwam te liggen.

Foto rechts:

Precies een eeuw lang was het gezelschap 'Kunst en Vermaak' op cultureel terrein in Maastricht actief. De oprichting vond plaats op 15 juli 1870 in een café aan de Bleekerij; de opheffing honderd jaar later in 1970. Bij het zilveren bestaan in 1895 bestond het bestuur uit de heren, J.Willems, J.Phillipens, J.Reinders, J.Alberts (president), M.Bergers, S.Simons, L.Lahaye, E.Wikkering en L.Giddels. Foto uit Oude Ansichten deel 2 blz 99

De consequentie van het deelnemen aan deze internationale wedstrijden was dat `Kunst en Vermaak' zich moest richten op een Nederlands repertoire en het opmerkelijke deed zich nu voor, -dat het niet de speciaal -opgerichte `Momus Nederlandsche Tooneelafdeling', maar `Kunst en Vermaak' was, dat zich daadwerkelijk op het spelen van het Nederlandse repertoire richtte. Voorwaar geen gemakkelijke opgave, aangezien onze dramatische letteren juist in de periode 1830-1880 wellicht haar dieptepunt bereikten. Ter gelegenheid van de 300e verjaardag van de geboorte van Joost van den Vondel gaf `Kunst en Vermaak' op 4 december 1887 -de eerste voorstelling van; een werk van Vondel in Maastricht (zij het niet volledig): `Joseph in Dothan'. Een ander gevolg van de -deelname aan de toneelwedstrijden — waaraan telkens de 8 tot 10 beste amateurgezelschappen uit België en Nederland deelnamen — was dat `Kunst en Vermaak' kennis nam van een uitgebreider repertoire. Het gevolg was dan ook dat zij op haar repertoire bekroonde werken opnam, zoals `Lodewijk van Nevers', historisch drama in 3 bedrijven van K. Ondereet (5 oktober 1890), `Eerloos', drama in 3 bedrijven van W. G. Nouhuys (21 februari 1892). In het seizoen 1891-92 werd voor het eerst sedert vele jaren wederom aandacht besteed aan het Maastrichtse eigen. Op 13 december 1891 vond de première plaats van `Figaro de Berbeer' (vrij gevolgd nao `Le Barbier de Seville') — muzikale parodie in 4 akte door J. Albert, muzikaal arragemint A. Barbe. Op 7 februari 1892 volgde een opvoering van het Maastrichter successtuk `De Mastreegter Straotjong', opera-comique in 3 akt en 4 tableaux door Fr. Lousberg, onder directie van J. Defesche, dat zijn première reeds beleefde in 1876 in een opvoering door de `Société musicale et Dramatique'. Foto hierboven Kunst en Vermaak Maastricht, onbekend stuk ca 1890. Van links naar rechts L.Goovaerts, midden F.Olterdissen, rechts daarvan Leonie Goovaerts DBNL p4

Een opvallend verschijnsel was, dat in deze jaren bij verschillende amateurgezelschappen beroepsactrices gingen optreden, mogelijk om aldus hun ongetwijfeld niet erg royale honoraria aan te vullen; zo speelde Mej. A. de Leur op 27 oktober 1895 mee in een uitvoering door `Kunst en Vermaak' van het bekende werk van Erckmann-Chatrian `Vriend Fritz', waaraan ook Mevr. Beersmans van het `Nederlands Tooneel' haar medewerking verleende. Optreden van -de beroepsactrices bij `Kunst en Vermaak' kwam meer voor. Mevr. van Ollefen speelde op 24 oktober 1897 vijf rollen in het blijspel van H. van Peene `Een man te trouwen'; Mevr. de Boer van Rijk en Mevr. van Ollefen speelden de hoofdrollen in `De Doornenweg' van F. Philippi op 30 oktober 1898; Mevr. ErfmanSasbach en Mevr. Beder werkten mee aan `De bruid daarboven' en de dames M. en F. de la Mar aan het blijspel `Door de Intendance' op 24 januari 1909. Een beschouwing van de opgevoerde werken in de periode tot 1920 leert dat `Kunst en Vermaak' naast vertalingen van bekende Franse schrijvers, zoals Labiche ('Kleine Handen', `De reis van mijnheer Perrichon'), Octave Feuillet (`Een gewetenszaak'), Francois Coppée (`De viool van Cremona'), J. Sandeau en A. Decourcelle (`Marcel') en bewerkingen uit het Duits zoals E. Philippi en Moser (`Met Plezier, `De lijfrente'), A. Schnitzler (`Zijn Speelgoed'), Blumenthal-Kadelberg (`Twee wapens', `De reis naar Turkeye'), ook alle aandacht blijft besteden aan het Nederlandse repertoire: Mendes da Costa (`Thuis Gebleven') 26-1- 1896, J. van Lennep (`De val van Jeruzalem') 24-10-1897, Fr. van 47 Eeden (`De student thuis') 23-1-1898, Rosier Faasen (`De werkstaking' en `De oude Kassier') 5-11-1899, Glanor, pseudoniem van Hugo Beyerman (`Uitgaan') 10-11-1900, Multatuli (`De bruid daarboven') 1-2-1903. Vernieuwing van het repertoire staat het lid van `Kunst en Vermaak' L. Goovaerts kennelijk voor ogen als hij in 1904 'Zielelijden', drama in 2 bedrijven schrijft, dat op 13 februari 1905 in première gaat, en vermoedelijk heeft het groeiende gebrek aan een geschikt repertoire A. Olterdissen -- die reeds tien jaar eerder voor `Kunst en Vermaak' `Een Koningsleven' schreef — er toe gebracht terug te grijpen naar de in Maastricht zo succesvol toegepaste methode op bestaande bekende melodieën een verhaal te schrijven. Alfons Olterdissen (18,65-1923) kreeg zijn opleiding als kunstschilder aan de Akademie te Amsterdam; hij bezat een mooie baritonstem en werkte mee aan een groot aantal uitvoeringen van Maastrichtse verenigingen. Hij is de meest bekende en populaire onder de dialectschrijvers, alhoewel zijn produktie slechts twee dialectwerken omvat: `De Kapitein van Köpenick' (première 1 april 1907) en `Trijn, de Begijn' (première 7 november 1912), beide Kemikken-opera in Brei akte, waarvoor de 'meziek geaaranzjeerd' werd door zijn broer Guus Olterdissen, de sterspeler van `Kunst en Vermaak'.

Naor Bove

Bron DBNL, Boek Toneel en Theater in Limburg door Harry Schillings Blz 34, 38, 44 – 48,

Foto 1 ‘Tooneel Afdeeling van de Mastreechter Keigelvereiniging’. (het latere Kunst en Vermaak). Groepsfoto rond 1880. Het vaandel voor de naamsverandering. Foto:Doortje Lucassen Textielrestauratie/DBNL Foto 2 Oude Ansichten deel 2 blz 15 door JGJ Koreman, uitgegeven door Europese Bibliotheek te Zaltbommel. ISBN 90 288-3896-1 CIP, Foto 3 DBNL Harry Schillings