Markt 14, een huis met mysterie.

In de rij van fraaie 18^e eeuwse paticiërshuizen met hun hoge daken, die de Marktwand vormen tussen Minckelers standbeeld en de Grote Gracht, is het gebouw van de nationale Verzekeringsbank op nummer 14 sedert de restauratie in 1961 zeker niet het minste. Zowel in als uitwendig vertoont het sindsdien weer zijn oorspronkelijke vorm: de deur opzij met daarnaast drie vensters en daar voor stoeppalen, verbonden door zware kettingen, kenmerkend voor de Louis XVI stijl. In beide verdiepingen vier zogenaamde Franse ramen, zoals in meerdere panden op de Markt en in het dak met gebroken kap weer de oorspronkelijke dakkapellen.

Oudere Maastrichtenaren zullen zich nog herinneren, dat het huis in hun jeugd er wat onderpui betreft anders uitzag. Het was toen bewoond door de heer Utens, die er een zaak dreef in glas en aardewerk met een dubbele glazen deur in het midden en aan weerszijden glazen uitstalkasten. De stoeppalen waren verwijderd. Ter linkerzijde had het pand als buur van Gend & Loos, H. Collignon et Cie, factorij der Staatsspoorwegen, zoals vermeld stond op gevelbreed bord. Aan de rechterzijde in het smallere huis, dat aanvankelijk koetsierswoning was, woonde een kapper.

Het pand nummer 14, dat omstreeks 1750 moet zijn gebouwd door Matthias Soiron in opdracht van postmeester Matthias Bonhomme in het derde kwart van de achttiende eeuw. De familie Bonhomme onderhield in de achtiende eeuw postkoetsverbindingen met Den Bosch, Aken, Luik en Sint Truiden. De familie Bonhomme heeft er zeker gewoond tot 1777.  Bonhomme,een bekende naam in het plaatselijke vervoerswezen. Ononderbroken tot in onze dagen reden de  vrachtwagens van Bonhomme, aanvankelijk met paardentractie, later in autocamions door de straten van de stad. De legendarische ‘boot nao Luik’ was tot aan de tweede wereldoorlog een begrip. Meer informatie over de familie Bonhomme is elders op deze site te vinden, klik hier.

In 1777 werden de drie ramen in de onderpui van het pand vervangen door een grote winkelpui. Deze winkelpui werd bij een restauratie in 1960 vervangen door de drie vensters op de begane grond en zijn alle negentiende eeuwse kozijnen, dakkapellen en deurpartij gewijzigd naar achttiende eeuwse voorbeelden.

Het huis bevat zeer belangrijke interieurdecoraties in lodewijk-XVIII stijl met lijstgevel van hardsteen. De vestibule is versierd met gestuukte panelen tussen Dorische zuilen, die een rijk geornamenteerd fries dragen en daarboven is in het plafond een gestuukte koepel uitgespaard, deze koepel is mogelijk uitgevoerd door Gagini.

Geblokte pilasters op de hoeken van de iets uitspringende buitenste traveeën. Geblokte dammen. Onder de vensters der verdiepingen gebeeldhouwde panelen. Pui, ramen en dakkapellen bij de laatste restauratie in de huidige vorm gebracht. Stoeppalen met kettingen. Inwendig een vestibule met door zuilen gedragen architraaf, gesneden deuren en dessus-de portes van stuc. Het huis heeft nu weer het aanzien van een ruime patriciërswoning met opvallend hoog dak vanwege de dubbele zolders. Deze en de eveneens gewelfde kelders, die men in meerdere aangrenzende markthuizen aantreft, zijn kenmerkend voor de vestingtijd van Maastricht. De stadscommandant eiste bij elke nieuwbouw van betekenis een bepaald aantal kubieke meters zolder en kelderruimte om in tijden van bezetting voedselvoorraden te kunnen opslaan. In onze dagen profiteert van deze maatregel nog de fanfare St. Joezep, die op zo’n ruime zolder in een van de buurhuizen haar repetitieruimte heeft. Over ruimte heeft men trouwens in het pand niet te klagen, want achter het voorhuis ligt een ruime binnentuin met daarachter nog een remise, die uitkomt in de Batterijstraat.

Geschiedenis heeft het huis gemaakt in 1830, toen de stad onder het bewind van generaal Dibbets een Nederlandse enclave werd te midden van door de Belgische ‘opstandelingen’ in bezit genomen omstreken. Een aanzienlijk getal onzer voorouders zou liever onderdaan zijn geworden van de nieuwe staat België. Er was een beweging op touw gezet om het Hollands garnizoen te verdrijven. Op diverse plaatsen in de stad waren wapenvoorraden aangelegd en 3000 Zuidnederlandsche (Belgische) soldaten stonden gereed om de vesting binnen te vallen. Er is niets van terecht gekomen. Bij de postmeester Bonhomme was het bericht binnengekomen dat de kroonprins, de latere koning Willem II, zich solidair had verklaard met de Zuidnederlandsche opstandelingen en in Antwerpen een proclamatie in die zin had uitgegeven. Dat was voor de Maastrichtse postmeester aanleiding, om in zijn huis aan de Markt een fuif te organiseren. Daar was ook aanwezig generaal Daine, die aan het hoofd stond van de opstand, en die het sein moest geven voor het uitbreken daarvan. Het feest schijnt, zachtjes uitgedrukt, uit de hand gelopen te zijn, en het aanvalssein bleef achterwege. Had de generaal toen nog geen stuk in zijn kraag gekregen, dan was Maastricht en een groot gedeelte van de appendix Limburg nu misschien Belgisch geweest.

Nog een andere geschiedenis is aan dit huis verbonden. Deze begint met een vondst van de heer Utens, die daar toen woonde, in de kelder. Daar ontdekte hij op zekere dag achter een uitstekende steen een kistje, waarin een roestige sleutel en een nog slechts gedeeltelijke leesbaar document. Daarop stond een geheimzinnige boodschap te lezen:

Daer waer de keldertrap opgaet

Met ’t gezigt naar de marktplaets

An de linksch handt, ligt ‘nen steen in den hoek

Onder dezer steen ligt ‘nen put

en binnen dr’in op twei en dartig Luiker duim

is ‘nen door den heer gemaekten gang,

dewelke in westelijke rigting gaet….

Naer ’t gewelf.

Wem de Maes hoog is loop z’onder.

In dees gewelf ligt ze.

W. weet ervan en is te Hasselt, Belgique.

Hij was de metzeler en ick de help.

De sleutel is hier…. 

De vondst werd al spoedig in verband gebracht met de legendarische ‘groene gang waarin twaalf gouden apostelbeelden verborgen zijn’. Dit verhaal is al meerdere malen in de stad opgedoken. Wijlen de kunstschilder Han Jelinger identificeerde de vondst echter als een practical joke van zijn oom Jo Huysser, die vóór de heer Utens het huis had bewoond en die een echter grapjes moet zijn geweest. Ook nu bleef ’t mysterie van de groene gang onopgelost, maar is het ook niet veel aardiger als zoiets een mysterie blijft, schreef dr. Charles Thewissen later in een alleraardigst boekje voor de Nationale Levensverzekering.  

Gedurende de periode van bijna honderd jaar was de Gemeente-Spaarbank, vanaf de vestiging in 1853, gehuisvest in het Stadhuis. In 1951 kreeg zij een eigen gebouw aan de westzijde van de Markt, huisnummer 17. Naderhand veranderde de naam in Spaarbank Limburg en SNS Bank Maastricht. Deze naamswijziging was het gevolg van de groei van een plaatselijke spaarbank tot een landelijke instelling. Deze groei vertaalde zich in een voortdurende uitbreiding van de kantoren, uiteindelijk van Markt 14 tot en met 20. De vroegste bebouwing van deze westelijke marktwand dateert uit het begin van de dertiende eeuw, vanaf de bouw van de eerste stadsmuur (1229). De eenvoudige vakwerkhuizen werden vanaf de zeventiende eeuw vervangen door stenen huizen.  Deze monumentale panden dienden tot woonhuizen van voorname families, gevolgd door andere bestemmingen tot aan die van bankgebouw. Eeuwenlang hebben de bewoners in hun statige huizen zicht gehad op een van de drukste en levendigste pleinen van de stad, zeker vanaf de bouw van het Stadhuis in 1664. Het verhaal in dit boek uit de serie van (Historische Reeks) nr.76 gaat over het ontstaan en de ontwikkeling van de Markt, gevolgd door die van de afzonderlijke panden Markt 14 tot en met 20 en vervolgens die van de opeenvolgende Spaarbanken tot de verkoop van de gebouwen in 2007. De herinrichting in 2010 van de bovenverdiepingen van Markt 16 tot en met 19 tot appartementen door Wonen boven Winkels Maastricht (WbWM) sluit het verhaal af.

Wat Markt 14 betreft, dit is een luxe kantoorgebouw waar onder de naam van 'The Office' je sinds 6 mnd (feb2020) ruimtes kunt huren voor  1495 euro per maand bij makelaar Boek en Offermans. Op deze site zijn ook prachtige foto's van het interieur en de binnentuin te zien.  

Voordeur foto 11-03-2012 John Kerkhofs

Detail voordeur foto 17-05-2020 John Kerkhofs

Bron: Website Rijksmonumenten, Boek Maastrichtse Monumententaal van Fons van Hees blz.37 t/m 41, boek Historische Reeks nr 76, Makelaarskantoor Boek en Offermans . Foto's zwart wit allen via RHCL op de site van Omnia, klik op de cijfers of op de foto om rechtstreeks te worden doorgelinkt. één,  twee, drie,