Na het lezen van het boek Crapuul van Frank Bokern ga je toch behoorlijk nadenken over de rol van enkele bijzondere en belangrijke mannen in de 19e eeuw. Nu ook weer nadat ik deze Historische inleiding gelezen heb van het boekje van Pottemennekes en de heilige geest. Een Historisch rondwandeling door het Boschstraatkwartier.

De inleiding spreekt voor zich over een stukje geschiedenis van een van de oudste wijken in Maastricht het boschstraatkwartier.

Het Boschstraatkwartier, gelegen in het noordwesten van de stad, kent een roerige sociale geschiedenis. Vanaf de 12e eeuw waren er veel kleine brouwerijen in de wijk gevestigd, die vooral in de 15e en 17e   eeuw gouden tijden beleefden. Van de 13e eeuw   tot in de tweede helft van de 16e eeuw bloeide er de lakennijverheid, waaraan bijvoorbeeld het Lakenweversplein en de Raamstraat hun naam danken. De toen drassige buurt lag in de 13e eeuw buiten de eerste stadsomwalling. Er woonden niet alleen bierbrouwers, jeneverstokers en lakenwevers, maar ook kwekers van groenten en fruit. Daarnaast waren er enkele kloosters gevestigd, waaronder het  klooster van Sint Andries aan de Maagdendries, dat tot ver in de eerste helft van de 16e eeuw een grote bloei doormaakte. Van dit klooster is alleen de kapel nog overgebleven. De tweede helft van de 16e eeuw bracht echter grote veranderingen. De opkomst van het protestantisme, de hiermee gepaard gaande onlusten van 1566 en de Tachtigjarige Oorlog leidden ertoe  dat veel kooplieden de stad verlieten. Eén van de gevolgen hiervan was het ineenstorten van de lakennijverheid. De wijk had bovendien ernstig te lijden van de verovering door de Spaanse troepen in 1579, evenals van de Franse belegering bijna 100 jaar later. Een derde van de totale stadsbevolking woonde in die tijd in het Boschstraatkwartier. De woningen waren niet riant, er woonden te veel mensen per woning en het voortdurend hoge grondwaterpeil  deed geen goed aan deze situatie. De stad als geheel leed grote economische schade door de Franse bezetting (1794), onder andere doordat Maastricht als vestingstad talloze bijdragen moest leveren aan de Napoleontische oorlogen . Verder derfde zij inkomsten omdat de Fransen kloosters en kerkelijke bezittingen confisqueerden.

Na het vertrek van de Fransen in 1815 was het Boschstraatkwartier een sterk verarmde wijk. Veel mensen waren afhankelijk van liefdadigheidsinstellingen. Veertig procent van het totaal aantal bedeelden dat toen onder de hoede stond van het Burgerlijk Armbestuur van Maastricht, woonde in de Boschstraat of naaste omgeving! Tijdens de Belgische opstand in de jaren 1830-1839 raakte de stad in een economische isolement doordat de handel met België werd verboden. De fabrikant Petrus Regout besloot daarom in 1834 tot eigen fabricage van glas en aardewerk.

De fabriek van Regout & Co. verrees op een gunstige plaats, vlak bij de Maas en bij de in 1826 in gebruik genomen Zuid Willemsvaart die uitmondde in de binnenhaven van de stad, het Bassin. Tussen 1845 en 1853 werden bovendien het kanaal Maastricht-Luik en de spoorlijnen naar Aken en Luik aangelegd. Regout betrok uit het Boschstraatkwartier een groot aantal arbeiders en arbeidsters. De industrialisatie was begonnen, met alle bekende gevolgen. De slechte hygiënische leef omstandigheden, lange werkdagen, lage lonen en onvoldoende voeding maakten de mensen vatbaar voor TBC, voor epidemieën (zoals de cholera epidemie in 1866) én voor drankmisbruik. Een aandoening als ; stoflongen’ (silicose) die meestal wordt gezien als een mijnwerkersziekte, kwam ook veel voor bij de arbeiders van de glas- en aardewerkfabrieken. In de volksmond heette deze ziekte de ‘pottemennekes-krenkde’. Een bekend Maastricht gezegde uit die tijd spreekt dan ook voor zich: “ Rechts foto van Petrus Regout (1801-1878) Wikipedia

‘Num dich e pottemenneke, daan höbsters twie’ (als je een aardewerker neemt, dan kun je twee keer trouwen.

‘De nachtarbeid was van der vele kwellingen waaronder de arbeiders, alsmede vrouw en kind , te lijden hadden. Overgangen tussen dag- en nachtarbeid werden niet onderbroken door een rusttijd van 24 uren, doch werden bereikt door aaneengesloten 36 uren te werken. Als er iemand door Maastricht’s straten moeizaam strompelde met loome tred, werd hij nagewezen met de opmerking: Dee heet de zes en daartig gemaak.”  Uit: M.Ubachs, Een eeuw modern kapitalisme Herziene editie Nijmegen 1976 (Tongeren 1934).

Uiteraard was kindersterfte een normaal verschijnsel in de wijk, zoals overal in verarmde gezinnen. Toen in 1887 de parlementaire enquête werd gehouden over arbeidsomstandigheden in de fabrieken, kwamen de wantoestanden in de Maastrichtse industrie naar buiten. Zelfs kapelaan J.H.Wijnen, rector van de St.Mathiasparochie (waartoe het Boschstraatkwartier behoort), legde een voor Regout belastende verklaring af. Er veranderde echter niet veel. Bovendien ontstond er een tweespalt tussen de arbeiders en was er regelmatig sprake van stakingen, stakingsbreking en vechtpartijen tussen  ‘rooien’ (socialisten) en ‘blauwen’(katholieken). De eerste Wereldoorlog brengt schaarste, werkloosheid en honger. Als blijkt dat na 1918 herstel van de  vroegere exportmarkt onmogelijk is geworden door buitenlandse concurrentie, volgen werktijdverkortingen, ontslagen en loonsverlagingen. Het dieptepunt voor de afzet van glas- en aardewerkproducten ligt rond 1930, de crisisjaren komen hard aan in het Boschstraatkwartier.

In 1947 begon het gemeentebestuur met het opstellen van saneringsplannen voor de verkrotte wijken in de binnenstad. Verscheidene commissies kwamen in de jaren daarna tot de conclusie dat de krotbewoners in de stad 7,5 % ‘onmaatschappelijk’ was. (Het landelijke percentage ‘onaangepaste’ werd geschat op 4%). In het kader van het ‘scheppen van een goed en gezond milieu’ en als onderdeel van de saneringsplannen, werden de stedelijke ‘onmaatschappelijken’  ingedeeld in verschillende categorieën van a-socialiteit. Zoals ook vóór de oorlog in bijvoorbeeld Amsterdam, Den Haag en Utrecht was gebeurd, werden deze gezinnen in zogeheten woonscholen geplaatst. In deze meestal geïsoleerd gelegen woonwijken moesten zij onder begeleiding geestelijk en sociaal worden heropgevoed. Het bouwen van opvoedingswijken was mogelijk dankzij de annexatie van omliggende gemeenten, die in de jaren twintig had plaats had gevonden. De saneringsplannen hielden niet in dat de bewoners na wederopbouw van hun buurt en na heropvoeding weer konden terugkeren. Niet alleen zouden de huurprijzen daarvoor te hoog zijn, maar de gemeente wilde ook de overbevolking in de oude wijken terugdringen. Zo was in het saneren gedeelte van de St.Mathiasparochie gebleken dat in 263 panden 546 gezinnen leefden, terwijl er volgens berekening slechts plaats zou mogen zijn voor 367 gezinnen! Omdat veel dan de onderzochte huizen wegens de slechte staat moesten worden afgebroken en door bovengenoemde overplaatsing van de bewoners, werd de benodigde ruimte verkregen voor de wederopbouw. Een wederopbouw die in de jaren tachtig eerst goed op gang is gekomen.

‘Op 14 november 1953 luidden aan het eind van de middag de klokken van de St.Mathiaskerk aan de Boschstraat een half uur lang. Pastoor Rouwet wilde daarmee de aandacht vestigen op de zijns inziens erbarmelijke woontoestanden in het Boschstraatkwartier.

Hij was onder andere tot de overtuiging gekomen, dat een vrij groot aantal panden daar, die in 1903 al onbewoonbaar waren verklaard, in 1953 nog in gebruik waren als behuizing.

Bij de instanties had hij daarvoor naar zijn mening onvoldoende gehoor gevonden. Zo werd letterlijk en figuurlijk de sanering ingeluid van dat kwartier.’

Uit: Het Plan Boschstraat-Oostzijde Aktiegroep B4, Maastricht 1972

Foto links Pastoor Rouwet Limburgsch dagblad 09-03-1974 bron Delpher

BRONNEN:

Internet: boekje:‘van Pottemennekes en de Heilige Geest’ Een Historische rondwandeling door het Boschstraatkwartier. Tekst Fieke Lakmare, Jan Driessen, Uitgave St. Werkgroep GAL, postbus 2725, 6201 JA Maastricht, ISBN 90-9005245-3, blz 7 t/m 11. Website: Wikipedia. Facebookpagina: Mestreechse geschiedenis Boschstraatkwartier. Plattegrond 1880: Mestreechse geschiedenis Boschstraatkwartier.Schilderij Petrus Regout Wikipedia, pastoor Rouwet Delpher