St.Servaasfontein

Naor Bove

Het is met deze fontein allesbehalve naar wens gegaan. Voortdurend haperde iets, hetzij in Biesland hetzij op het Vrijthof. De doorstroming van het water of de spuitkracht klopten niet. Meerdere deskundige werden erbij gehaald, maar het mocht niet baten. De fontein waaruit de pelgrims water meenamen dat koortswerend zou zijn, verviel tot een drabbige poel vol rommel waarna het toenmalig stadsbestuur besloot de fontein op te ruimen. Ze heeft er nauwelijks zeventig jaar gestaan.

Architect Boosten en beeldhouwer Charles Vos, aan wie de vormgeving van een nieuw Vrijthofmonument in 1934 werd opgedragen, waren met dit voorbeeld voor ogen begrijpelijkerwijze huiverig het nog eens opnieuw met een fontein te proberen die water uit de bron van Nekum-Biesland zou spuiten. Ook de oorspronkelijke plaats tegenover de Hoofdwacht kwam niet meer in aanmerking, want daar was een ijzeren muziektent verrezen met een plantsoentje er om heen.

Na heel wat pro's en contra's werd een nieuwe plaats gekozen in de schaduw van de St.Servaaskerk onder het oog van de 'Lange Slivenier' , die toen nog aan de buitenkant van de absis hing. Al beantwoordden de afmetingen niet aan de oorspronkelijke idee van ontwerper Boosten, de plechtige onthulling in 1934, daags vóór St.Servaasdag, werd voor Maastricht een feestvolle gebeurtenis. Stoeten witte bruidjes bevolkte het Vrijthof, een mannenkoor van 500 man zong onder leiding van de toenmalige Staardirigent Peter Gielen en een respectabele stoet van geestelijk een wereldlijke autoriteiten, aan het station afgehaald door een erewacht te paard, betrad het podium om de onthulling door Bisschop Lemmens bij te wonen.

Sedertdien prijkt het ruim vier meter hoge monument op een achthoekige stenen vlak van zeven meter doorsnee, oorspronkelijk gelijkvloers maar sedert de renovatie van het Vrijthof op een bordes. Twee treden leiden naar het koperen bekken, vervaardigd in het atelier van Kersten aan de Lenculenstraat, dat rust in een basaltstenen achthoekige voetstuk. Drie zijden van dit voetstuk tonen in basalt-lava gehouwen taferelen uit het leven van St.Servaas. Op het eerste ontvangt de heilige van een engel een mijter en staf. Op de tweede wordt hem door St.Petrus de sleutel aangeboden om de hemelpoort te openen. Het derde toont de heilige met de relieken bij zijn aankomst in Maastricht.

In brons staat levensgroot aan een der zijden St.Servaas zelf met staf en sleutel. Onder de staf komt het water tevoorschijn. Dat is geen bron maar leidingwater. De bedoeling is van begin af aan geweest, dat er ooit nog eens water zou stromen uit de bron van Nekum, waar dan een buizen leiding van vier kilometer en een pompinstallatie aan te pas zouden moeten komen hetgeen tot nu toe een te kostbare onderneming bleek te zijn.

Bovendien staat de bron bij Biesland vrijwel droog sedert de aanleg van het Albertkanaal. Het monument, eigendom van het kerkbestuur van St.Servaas, bevat een ingemetselde loden koker, waarin een oorkonde wordt bewaard met de namen van allen die indertijd door hun bijdrage de bouw hebben mogelijk gemaakt. Momenteel is de bron te vinden op het Keizer Karelplein aan de Zuidwestzijde bij het grote portaal en ingang van de schatkamer van St.Servaas.

De St.Servaasmonument op het Vrijthof, thans nu op het Keizer Karelplein: 'Een plein als het Vrijthof vraagt om een fontein en dan wel van grote allure met veel water en een forse beeldengroep, zoal op de Place Stanislas in Nancy of zoals men ze in Rome tegenkomt'. Zo formuleerde wijlen architect Fons Boosten zijn mening over een op te richten Servaasmonument op het Vrijthof bij gelegenheid van de 1550ste sterfdag van de heilige in 1934. Er was een comité, dat aanvankelijk aan de beeldhouwer Charles Vos opdracht had gegeven voor het vervaardigen van een standbeeld. Daarbij ging men uit van een ander beeld, dat de kunstenaar had gemaakt voor een vorige Heiligdomsvaart en dat toen vóór de Hoofdwacht had gestaan. Het werd een beeld, dat beduidend kostbaarder zou worden dan de financiële middelen van het comité toelieten. Daarop werd het oorspronkelijke idee los gelaten. Er werd vervolgens in een andere richting gezocht en men herinnerde zich toen, dat vroeger op het Vrijthof een fontein had gestaan. Rector Blonden, de toenmalige gemeente-archivaris, dook in de archieven en publiceerde gegevens over de fontein in De Maasgouw, die later nog zijn verschenen in brochurevorm onder de titel 'Over de St.Servaasfontein op het Vrijthof in de 17e eeuw'. Rondom de 17e eeuwse Vrijthof, dat een stuk lager lag dan het huidige, en dat meer leek op een wei, stond een laag muurtje. Er overheen liepen diagonaalsgewijze twee rijen linden. Waar die elkaar in het midden kruisten, was in de bodem een diep geplaveide cirkelvormige kom in de bodem van het plein. Het bassin waarin het water kwam van de St.Servaasbron in Biesland dat er via een houten pijpleiding naar toe werd geleid, was toegankelijk dmv zes rondomlopende trappen De fontein gebouwd door twee Waalse steenhouwers, N.Rypet en M. Dhonneur, kwam in het midden te staan. De fontein bestond uit een kelkvormige vaas die was gedecoreerd met drie vergulde putti in hoogreliëf. De engeltjes sloegen hun vleugels breed uit en hun monden waren wijd geopend. Hieruit stroomde het bronwater richting het bassin. In het bassin. In het bassin lagen drie hardstenen dolfijnen die de waterstralen met hun bek opvingen. In het water zwommen ook echte vissen, waaronder karpers en snoeken. De vaas van de fontein werd bekroond met een deksel waarop een beeld van St.Servaas stond. Hij maakt met zijn rechterhand het zegende gebaar en in zijn linkerhand draagt hij zijn bisschopsstaf. het beeld droeg een Latijns opschrift. Volgens een vertaling van Ph. van Gulpen was daar te lezen: "reiziger vereer deze bron, die ge hier ziet, want zij is heilig, en hetzij ge dorst, hetzij ge koorts hebt, drink ervan, leef, vaarwel. Daartoe vermaant u de vertrouwde naam van Sint Servatius". Om het beeld te beschermen werd er een baldakijn met bronzen zuiltjes rond het beeld geplaatst.

Naor Bove Het is met deze fontein allesbehalve naar wens gegaan. Voortdurend haperde iets, hetzij in Biesland hetzij op het Vrijthof. De doorstroming van het water of de spuitkracht klopten niet. Meerdere deskundige werden erbij gehaald, maar het mocht niet baten. De fontein waaruit de pelgrims water meenamen dat koortswerend zou zijn, verviel tot een drabbige poel vol rommel waarna het toenmalig stadsbestuur besloot de fontein op te ruimen. Ze heeft er nauwelijks zeventig jaar gestaan. Architect Boosten en beeldhouwer Charles Vos, aan wie de vormgeving van een nieuw Vrijthofmonument in 1934 werd opgedragen, waren met dit voorbeeld voor ogen begrijpelijkerwijze huiverig het nog eens opnieuw met een fontein te proberen die water uit de bron van Nekum-Biesland zou spuiten. Ook de oorspronkelijke plaats tegenover de Hoofdwacht kwam niet meer in aanmerking, want daar was een ijzeren muziektent verrezen met een plantsoentje er om heen. Na heel wat pro's en contra's werd een nieuwe plaats gekozen in de schaduw van de St.Servaaskerk onder het oog van de 'Lange Slivenier' , die toen nog aan de buitenkant van de absis hing. Al beantwoordden de afmetingen niet aan de oorspronkelijke idee van ontwerper Boosten, de plechtige onthulling in 1934, daags vóór St.Servaasdag, werd voor Maastricht een feestvolle gebeurtenis. Stoeten witte bruidjes bevolkte het Vrijthof, een mannenkoor van 500 man zong onder leiding van de toenmalige Staardirigent Peter Gielen en een respectabele stoet van geestelijk een wereldlijke autoriteiten, aan het station afgehaald door een erewacht te paard, betrad het podium om de onthulling door Bisschop Lemmens bij te wonen. Sedertdien prijkt het ruim vier meter hoge monument op een achthoekige stenen vlak van zeven meter doorsnee, oorspronkelijk gelijkvloers maar sedert de renovatie van het Vrijthof op een bordes. Twee treden leiden naar het koperen bekken, vervaardigd in het atelier van Kersten aan de Lenculenstraat, dat rust in een basaltstenen achthoekige voetstuk. Drie zijden van dit voetstuk tonen in basalt-lava gehouwen taferelen uit het leven van St.Servaas. Op het eerste ontvangt de heilige van een engel een mijter en staf. Op de tweede wordt hem door St.Petrus de sleutel aangeboden om de hemelpoort te openen. Het derde toont de heilige met de relieken bij zijn aankomst in Maastricht. In brons staat levensgroot aan een der zijden St.Servaas zelf met staf en sleutel. Onder de staf komt het water tevoorschijn. Dat is geen bron maar leidingwater. De bedoeling is van begin af aan geweest, dat er ooit nog eens water zou stromen uit de bron van Nekum, waar dan een buizen leiding van vier kilometer en een pompinstallatie aan te pas zouden moeten komen hetgeen tot nu toe een te kostbare onderneming bleek te zijn. Bovendien staat de bron bij Biesland vrijwel droog sedert de aanleg van het Albertkanaal. Het monument, eigendom van het kerkbestuur van St.Servaas, bevat een ingemetselde loden koker, waarin een oorkonde wordt bewaard met de namen van allen die indertijd door hun bijdrage de bouw hebben mogelijk gemaakt. Momenteel is de bron te vinden op het Keizer Karelplein aan de Zuidwestzijde bij het grote portaal en ingang van de schatkamer van St.Servaas.
Naor BoveBron: www.maastrichtonline.nl, zicht op Maastricht, Boek Maastrichtse Monumententaal van Fons van Hees, CZ uitgeverij ISBn90.6280.583.3, wikipedia, Foto: John Kerkhofs (muv de zwartwit foto).