Brand in de tore vaan Sintervaos

(Brand in de toren van Sint Servaas)

Kort verslag van de brand:

Bij aankomst is direct de opdracht gegeven dat de nabij gelegen klooster- en schoolgebouwen moesten worden ontruimd. Daarna is de ladderwagen en Opel 4 opgesteld en aangesloten op de brandkraan. Gelijktijdig is de sprinklerinstallatie in de St. Servaaskerk in werking gesteld. Na verkenning in de toren werd er een slangleiding vanaf de Commer op de zijtrappen van de Keizerzaal ingezet om de vallende brandende torendelen in de dakgoten af te blussen. 1 slangleiding aangesloten op de motorspuit werd aangelegd tot de verdieping waar de grote klok  staat opgesteld. Terwijl de toevoerleiding 3" uitgelegd tot de hoogte onder de betonvloer van de toren. Op de brandkraan in het Pandhof is toen nog een slang aangesloten voor de bescherming van de omliggende daken van de zijbeuken en boven de kloostergangen, terwijl er nog een transportleiding gelegd werd vanaf de Jeker in de Looiersgracht tot op het H.V. Veldekeplein. De brandende delen boven de gewelven waren toen met een op de sprinklerinstallatie aangesloten brandslang geblust.

De brandweer van Heerlen heeft de druk van de beschermende stralen door middel van hun draagbare motorspuit verhoogd. De brandweer van Aken hebben mede de bluswerkzaamheden en de nablussing in de toen ingezet. Daarna is begonnen met het sloopwerk van de gevaarlijke torendelen die nog waren blijven staan. Om 12.00 uur zijn met uitzondering van het slangenmateriaal aangesloten op de B.B. spuit alle slangen opgeruimd. Om 13.30 uur was al dit materiaal op de kazerne terug, waarna de voertuigen weer uitrukklaar zijn gemaakt. Zaterdagmorgen zijn alle slangen van de brandweer teruggetrokken en is en slangleiding gereed gemaakt vanaf de eigen bluswatervoorziening boven de gewelven tot aan het bovenste gedeelte van de toren.

Onderstaande is van de website van mevr. Annie Palmen van de brandweer te Maastricht.

Lijst van de bij de brand in de St. Servaaskerk ingezette voertuigen en de daar gebruikte materialen.

1 Ambulancewagen G.G.D., Hogedrukmistspuit Commer, Autosouit groot vermogen Opel 4 en Mercedes, Motorspuit groot vermogen Ford V8 en B.B. spuit, Draagbare motorspuit, blusinstallatie van de kerk, Schuifladders Mercedes lange, Schuifladders kort, Schuifladders metaal van Brandweer Aken. Straalpijpen 8 stuks. Aan slangen werden gebruikt: 3"gevoerden slangen van 20 meter, 2.5"gevoerden slangen van 20 meter, 2,5"gevoerden slangen van 15 meter, 2,5"ongevoerde slangen van 20 meter, 2"gevoerden slangen van 20 meter, 1" volrubberenslang van 25 meter, in totaal 2025 meter aan slangen. Verder werden aan materiaal gebruikt: Gereedschapskist kleine sloopmiddelen, bijl groot en klein, handzaag, drie schoppen, 2 puinhaken, 4 handlampen, 4 straatvegers, 4 slangenbruggen (overrijdstukken en 4 paar diverse slangophouders. De Automatische draailader Gem. Maastricht, Automatische draailadder Gem. Aken.

Na afloop van de bluswerkzaamheden is in de toren een lichtleiding aangelegd door de Technische Dienst van het Gem. Electriciteitsbedrijf, ten behoeve van de bewakingsdiensten. Door de Gemeente Politie, zijn ter voorkoming van ongevallen door afwaaiende torendelen, de nabijgelegen straten van alle verkeer afgesloten. De oorzaak is vermoedelijk ontstaan door het verrichten van het loodgieterswerkzaamheden, in of aan de torenspits. De kerk was verzekerd bij de Onderlinge Brandwaarborg Mij. St.Donatus voor een somma van, Gebouwen fl. 5200000,00 en de Inboedel voor fl. 1703000,00, in totaal van fl. 6903000,00.

Bron brandweer Maastricht mevr. Annie Palmen.

fotograaf Jean Clermonts archief FotoBrigitte.

"De Sint Servaas gered in de laatste Sjiech."

Brand in de Sint Servaas.

 9 september 19.55 – 09.32 uur. Alarm in de oude brandweerkazerne aan het Lindenkruis. 'De Sint Servaas staat in brand'! De korte rit met loeiende sirenes duurt ‘brandwacht tweede klasse’ Tonnie van Deurse veel te lang. Het is niet te bevatten: vuur in de Servaoskerk?  Maar als de brandweerwagen dwars over het Vrijthof scheurt is het duidelijk: vlammen en rook slaan hoog boven Maastricht uit. “Ik hoefde niet verder te denken. Aon de geng!”

De middentoren van de kerk die in de houten steigers staat wegen renovatie staat in brand. Het vuur wordt aangewakkerd door een felle wind, waardoor de toren al snel een grote brandende fakkel wordt. Het is bijna ondenkbaar. Het beeldbepalende heiligdom, icoon va de stad waar net nog een hoogmis werd gehouden, is in gevaar. De orders van brandweercommandant Bovy zijn duidelijk: “Van Deurse: de ladder op!”.

Met een waterkanon beklimt hij rap de 32 meter hoge Magyrusladder, totdat hij zowat oog in oog staat met de brandende toren. Hij kan zich niet vastmaken aan de ladder, omdat hij moet kunnen uitwijken voor de brandende stukken hout die continu langs hem naar beneden storten. Gevaar? “Daar denk je op zo’n ogenblik niet aan. Het is je werk, het is je plicht”.

Het Vrijthof staat inmiddels vol met publiek, dat vol afschuw de vretende vlammen volgt. Winkels, scholen, kloosters en kantoren stromen leeg; Maastricht houdt de adem in. Vanaf het Henric van Veldekeplein kijken burgemeester Michiels van Kessenich, gouverneur Houben en deken Jenneskens machteloos en verbijsterd toe. Stukken lood, ornamenten en klokken uit het carillon storten omlaag. Zou de grameer het houden? Om vijf minuten voor tien gaat een golf van afschuw over het Vrijthof.  De stalen torenspits stort dramatisch omlaag, slaat door het gewelf en valt in een regen van vuurvonken stuk op de vloer van het middenschip, vlak voor de voeten van brandweermannen die daar bezig zijn. Van Deurse: “De spits vouwde zich als een paraplu in elkaar en boorde zich dwars door het dak heen”.  Het doet hem pijn in het hart om “zijn” Sint Servaas zo te zien lijden.

Maar hij is ook opgelucht. Nu de brandende torenspits is afgebroken, is voor hem het gevaar geweken. “Als ie de andere kant op was gevallen, had ik hem op me gekregen.” Terwijl Tonnie van Deurse buiten de restanten van de toren blijft blussen, proberen vier van zijn collega’s aan de binnenkant het vuur te bestrijden. Luid applaus op het Vrijthof zodra de eerste blusstraal door het ingestorte dak naar buiten spuit. De Sint Servaas kan gered worden!  Inmiddels is de brandweer uit Heerlen en Aken gearriveerd. De brandkranen in de buurt zijn niet voldoende; er wordt in totaal twee kilometer brandslang gelegd om in de Looiersgracht water uit de Jeker op te pompen. Als rond het middaguur de gealarmeerde bisschop Lemmens arriveert, is het gevaar geweken. Maar de schade is groot. Van Deurse is kapot, helemaal zwart uitgeslagen. “Het was verschrikkelijk om de Sint Servaas zo te zien.” De toren is nooit meer herbouwd. De brand was een ‘geluk bij een ongeluk’, werd gefluisterd. De toren werd rond 1880 gebouwd door rijksbouwmeester Cuypers  ter vervanging van een barokke toren uit de zestiende eeuw, en werd algemeen als een vergissing van de grote bouwmeester beschouwd. Veel te dominant, niet fraai en bovendien: de Sint Servaas was zonder middentoren eigenlijk al een architectonisch compleet.

De oorzaak van de brand is nooit onomstotelijk vastgelegd, maar zeer waarschijnlijk is het vuur ontstaan door een loodgieter die op het torendak  aan het solderen was. Volgens de Gazet van Limburg had de man “zulk een zenuwschok” dat hij na de brand lange tijd niet verhoord kon worden. Hij bezweerde later onschuldig te zijn; de brand zou op een hogere plek zijn ontstaan dan waar hij aan het werk was geweest.

Tonnie van Deurse is inmiddels ruim tachtig jaar, zijn vier collega’s die met gevaar voor eigen leven het vuur van binnenuit bestreden kregen destijds een pauselijke onderscheiding, Tonnie niet. Hij vermoedt dat dat komt omdat het blussen van de Sint Servaas opmerkelijk genoeg gebeurde tijdens zijn laatste sjiech bij de brandweer. Hij lacht. “Ze betaalden niet genoeg hè?” Pas twee jaar na de grote brand zou er een professionele brandweer komen met 24 uurs diensten. Nog altijd is 9 september een bijzondere dag voor hem. Vijftig jaar later moet hij nog denken aan die hachelijke uren bovenop de ladder. “En elke keer als ik over het Vrijthof loop, kijk ik even naar boven.”

"Door de brand op 9 september 1955 ging de prachtige beiaard verloren door een brand in de middentoren. Een aantal klokken overleefde de brand, deze klokken zouden echter niet terug keren in de nieuwe beiaard. Ook de middentoren van Cuypers zou niet terugkeren. De nieuwe door Eijsbouts in 1975 gegoten beiaard zou een plaats krijgen in de zuidertoren van de Sint Servaas. Echter vanaf deze plek was de beiaard niet of nauwelijks te horen in de stad, slechts op het Vrijthof kon men de beiaard beluisteren. Daarom heeft men in 1984 de beiaard overgebracht naar de Noordertoren. Met gebruikmaking van de reeds aanwezige luidklokken is het spel toen ook uitgebreid tot een uit vijf octaven bestaande beiaard"!  

Naor Bove

fotograaf Jean Clermonts archief FotoBrigitte.

Altijd al beweerd dat de ware schatten en verhalen van en over Maastricht bij de Maastrichtenaren zelf te vinden is, af en toe wordt daarvoor ontegenzeggelijk het bewijs geleverd. zoals ook nu  door Frank Steijns onze Stadsbeiaardier, zijn vader Mathieu Steijns was stadsbeiaardier van Maastricht sinds 1952. Frank zegt “ik was nog een klein jongetje toen hij in 1976 in de Sint Servaas het nieuwe carillon inspeelde. Het oude was afgebrand in 1955. Het hele Vrijthof stond vol. En ik dacht: dat wil ik ook. “ In 1997 volgde hij zijn vader als Stadsbeiaardier op, hiermee is hij de 13e stadsbeiaardier van de gemeente Maastricht . In ieder geval krijgen we van Frank unieke foto's van 10 september 1955 de dag na de brand in de toren van de St. Servaas.

Deze foto's waren veilig opgeborgen in een blikken doos, Frank Steijns van de Facebookpagina 'Maastricht Bells' omschrijft het als volgt: 'Historische vondst vandaag in de archieven van Maastricht Bells. In een blikken doos zaten originele foto's van het Servaascarillon, een dag na de torenbrand op 9 september 1955 genomen door de Maastrichtse stadsbeiaardier Mathieu Steijns. Zoals te zien is, is het grootste deel van de klokken gered. Het carillon werd echter door de kerk als schroot verkocht. Een klok bevindt zich in de sacristie, de meeste klokken zijn door de klokkengieterij weer doorverkocht aan de gemeente Schoonhoven. Daar klinkt ze nog steeds, als onderdeel van het stadhuiscarillon'.

Grote dank aan Frank en zijn vader Mathieu Steijns voor de toestemming om de foto's te mogen gebruiken.

Aanvulling: via de Facebook site van de Sint-Servaasbasiliek kreeg ik een mooi stukje aanvulling voor de site onder ogen, geplaatst door Maurice Borgigons met als titel 'De mins op de lèdder'.

Tonnie (Twajn) van Deurse 1-4-1925 – 10-1-2010 Mestreechter historie, in beeld en verhaole door lui en Facebook…zoonder dees eleminte waor mien femilie noets achter t volgende verhaol gekaome: Umtot iech gere alles bekiek vaan Mestreech en häör historie, volg iech op Facebook versjèllende pagina’s wie Aw foto's vaan Mestreech.. , Historia Traiecti ad Mosam en aandere. E paar jaor trök voond iech via de deks trök koumende beriechte euver de brand vaan 9 september 1955 vaan de Sint Servaos een beriech vaan stadbeiaardeer Frank Steijns.

‘t Waor ne foto vaan ‘n inscriptie vaan de brandweerploog vaan dee daag in de Keizerzaol vaan de Sint Servaos. Daorop stoond ouch de naom bei vaan miene opa Tonnie (A(ntonius) van Deurse). Veer koste zien verhaol natuurlek wel, tot heer degene waor dee op de lèdder stoond bei het blösse vaan de brand. Kiek mer ‘ns veur zien ganse vertelling op https://mestreechtersteerke.nl/pagbrandservaas.htm (vaan John Kerkhofs). ’t Verhaol vaan beiaardeer Frank en ziene pap Mathieu steit daor ouch bij!

Veer höbbe allein noets gewete tot heer ouch n inscriptie had achtergelaote in de Servaos. Mien mam Rosie en noonk Ger waore nog hiel joonk toen in 1955. Heer had dr zelf ouch noets get vaan gezag, zoe wied veer wete. Mèr via Facebook zien veer dus in kontak gekoume met Frank. Vendaog heet heer us persoenlek dees inscriptie laote zien. Gelökkeg is deze good bewaord gebleve, umtot heer daor een plaat euver heet laote aonbringe. Veer zien gruuts op euze pap en opa tot heer mèt heet geholpe met t redde vaan de Sint Servaos.  Vaanaof dees plaots een groete Merci aon Frank Steijns veur ’t laote zien vaan de inscriptie. Iech hoop weier tot väöl lui, neve hun eige ervaringe van dee daag, noe ouch e stökske persoenleke achtergroond höbbe kinne kriege bei de foto vaan de Sint Servaos euver ‘de mins op de lèdder’!

,

Foto hierboven Jef en Rosie Borgignons-Van Deurse, Ger en Gerda Van Deurse, Maurice Borgignons, de inscriptie Sint Servaas en met Frank Steijns.

 Bron:  De Limburger, Vikkie Bartholomeus, Annie Palmen,  website carillontorens en Brandweer Maastricht, Foto's van fotograaf Jean Clermonts archief FotoBrigitte. Foto's aanvulling Maurice Borgigions.