(Huis Hoogenweerth)

Huis Hoogenweerth-Ha(o)uwe(e)rt-Houweerth

Huis Hoogenweerth is een landhuis gelegen aan de oever van de Maas op een schiereiland ten zuiden van de wijk Heugem in Maastricht en is omringd door bijna 4 hectare parktuin en water.

Gebouw:

Op de plaats waar het kasteel nu staat, heeft vroeger een grote hof (boerenhoeve) gestaan. Deze hof kan bogen op een eeuwenlange traditie. In een akte van 1444 werd een “zekeren onderpant gelegen inder Masen bij Hoeghen gheheyten Der Hauwert”  reeds genoemd. Deze hof bestond destijds uit een woongedeelte voor de pachters en zijn dienstmeiden en -knechten, een schuur, stallen, remise, grote tuin en vele bunders goede landbouwgrond. De omvang van de bijbehorende gronden,wisselde nogal in de loop der eeuwen. Uitgaande van de ligging zal dat tot medio 18^e eeuw vermoedelijk ongeveer 30-40 ha. zijn geweest. Uit een verkoopakte van 1821 blijkt dat het toen nog slechts 10 ha. was, terwijl het bij de verkoop eind 1970 ongeveer 50 ha. was.  De pachter huurde de hof met de bijgebouwen en de erbij behorende gronden meestal voor “een toust” van zes jaar. Door het bewerken van de gronden en het oogsten van de granen en het fruit voorzag hij in zijn levensonderhoud. Vooral de fruitteelt vormde eeuwenlang een belangrijk onderdeel op deze hof. In de pachtakte werd naast de gebruikelijk voorwaarden, zoals het goed bemesten, mergelen, “ackeren” en cultiveren van de gronden, aan de pachters tevens de verplichting opgelegd de afgestorven fruitbomen te vervangen door jonge bomen en daarnaast jaarlijks een aantal (zes tot tien) jonge fruitbomen, zoals appel- en kersenbomen, te planten. Het fruit werd verdeeld tussen de eigenaar en de pachter, dan wel behield de eigenaar zich het voorrecht elk jaar een aantal fruitbomen aan te wijzen voor eigen gebruik. Vaststaat dat de hof werd in de loop der eeuwen ongetwijfeld vele malen verbouwd, gerenoveerd en uitgebreid. Of er in de 15^e, 16^e en 17^e eeuw ook al een apart huis voor de eigenaar stond, is niet duidelijk. In de stukken van die tijd werd wel meerdere keren melding gemaakt van een huis: “le premier possesseur de la maison de Houweert” (1579) “gelijck dien tegenwoordich is met den huyse daer op staende” (1620) en “zeker huysinge (1654)”. Of hiermee het bij de hof behorende woonhuis van de pachter of een apart huis voor de eigenaar werd bedoeld, blijkt er echter niet uit.   

Op een pentekening van 1669 staat een groot huis getekend. Dit moet het in die jaren nieuw gebouwde herenhuis zijn. Vaststaat dat de hof in die periode grondig werd verbouwd. De westvleugel van de hof werd vernieuwd en er werd een nieuw herenhuis (de voorloper van het huidige kasteel) aangebouwd, al dan niet ter vervanging van een ouder exemplaar. Het nieuwe herenhuis bestond destijds uit twee kamers beneden, twee boven, een kelder en een zolder. Het werd opgetrokken in Maaslandse Renaissancestijl, met gebruik van mergel en Naamse hardsteen. Dit is thans het zuidelijk gedeelte van het kasteel met de aangebouwde toren. Het werd gebouwd als woon- of buitenverblijf van de eigenaar.

Het rechthoekige gebouw heeft in- en uitgezwenkte topgevels en een vierkante traptoren met een ingesnoerde spits. In 1754 is het door Andreas Vaes het herenhuis naar het noorden toe uitgebreid, met wat nu het middengedeelte van het kasteel is. Aan de oostzijde van het herenhuis werd toen vermoedelijk tevens de kleine huiskapel aangebouwd. Bij deze uitbreiding werden dezelfde materialen gebruikt als bij het oudste gedeelte en werd tevens de Maaslandse  Renaissancestijl, met gebruik van kruisramen, omlijst met Naamse hardsteen, en de topgevels voorzien van friezen, aangehouden. Parallel aan en deels tegen het herenhuis lag de hoeve. de noordzijde uitgebreid en in 1821 is het door de familie Coenegracht nogmaals uitgebreid waarbij tevens de westgevel werd gemoderniseerd. Het in geel en grijs geschilderde gebouw heeft een aantal neorenaissance en neoclassicistische elementen. Aan de noordzijde behoort een langgerekt 19e-eeuws bijgebouw nog tot het complex. (In 1821 werd het complex tijdens een openbare verkoop als volgt omschreven: “Het voorheen adelyk landgoed genaamd den Hogen Maasweert, in een stuk van 8 bunders, 44 roeden en 85 ellen vierkant (ongeveer10 hectare), onder Heugem, aan den oever van de Maas gelegen, met ruime heere- en pachterswoninge, schure, stallen, remise, grooten tuin, boomedreef, boschje, weigewas en aanhorige extra goede moeslanden”. De nieuwe eigenaar heeft de Houweert/Hoogenweert allereerst in 1821 gemoderniseerd en daarna steeds verder uitgebreid, waarbij de noord- en westgevel van het herenhuis met neoclassicistische topgevels werden geaccentueerd, de vensters werden vergroot en een groot balkon werd toegevoegd. Er kwamen tevens nieuwe dienstgebouwen bij, die haaks op het herenhuis zijn gebouwd, voorbij een herplaatste laat-achttiende-eeuwse inrijpoort (met het alliantiewapen Coenegracht – Bemelmans).  In de tweede helft van de 19^e eeuw werd er een koetshuis en een oranjerie bijgebouwd en tevens een lusttuin aangelegd).

naor bove

Nadat het complex in 1904 werd aangekocht door een groot industrieel van Maastricht (Regout) , is het kort daarna in 1906 grondig gerenoveerd en behoorlijk uitgebreid. Het herenhuis werd in dezelfde stijl als het bestaande huis, ten kosten van de oude hoeve, liefst met de helft uitgebreid. De bijbehorende stallen en remise ondergingen eveneens een grondige opknapbeurt. Het herenhuis kreeg door deze verbouwing de allure van een romantisch kasteeltje in het dal van de Maas. Vanuit Heugem liep vanaf een grote toegangspoort, die elke avond werd gesloten, tussen weilanden en boomgaarden een lange oprijlaan naar het kasteel. De pilaren van deze toegangspoort staan nu nog in de tuin naast  het huis Oosterweg136B. Veel belangrijke Maastrichtenaren kwamen begin van de vorige eeuw naar de Hoogenweerth om er te feesten en te dansen op het prachtige terras aan de Maas. Nadat het kasteel, de bijgebouwen en de ongeveer 50 ha. bijbehorende grond vanaf 1971 in handen kwamen van de provincie en na een tiental jaren niet meer werden bewoond en/of geëxploiteerd, raakte het complex steeds verder in verval. Toen er in 1975 ook nog  een brand uitbrak in het kasteel, werd dit grotendeels verwoest. Toen het complex in 1992 werd verkocht, verplichtte de nieuwe eigenaar zich het in vervallen staat verkerende kasteel en de aanhorigheden in zijn totaliteit te restaureren. Het interieur werd grotendeels veranderd, de gehele zolder werd vervangen, de bovenverdieping werd gerenoveerd en er werden vooral op de benedenverdieping een aantal muren gesloopt om de ruimten te vergroten. Deze (vooralsnog laatste grote) restauratie werd in het najaar van 1993 voltooid.

De naam “Hoogenweert(h) en Ha(o)uwe(e)rt”

In de oudst gevonden akte van 1444 werd vermeld dat de hof met de bijgebouwen “Der Hauwert”  heette. Daarna werd tot medio 18^e eeuw, dus ten tijde dat de hof met de bijgebouwen en het herenhuis op het eiland de Hooge Weert lagen, voor het complex steeds de naam de Ha(o)uweert gebruikt. De naam “de Hoogenweert”, of een variatie daarvan, werd tot dan toe enkel gebruikt als benaming voor het eiland/de weert waarop de hof lag. Nadat in de loop van de tweede helft van de 18^e eeuw het eiland, met de daarop staande hof en het herenhuis, definitief tot het vaste land was gaan behoren, bleef  het grondgebied de benaming “(op) de Hoog Weert” houden. Vanaf dat moment werd voor het complex, naast de naam de Ha(o)uweert, ook vaak de naam gebruikt van het grondgebied waarop het lag: de Hoogenweert. In een akte van 1762 werd de hof en het herenhuis voor het eerst “Den Hoogenweert” genoemd. Rentmeester notaris H.W. Crahay uit Maastricht maakt in zijn schrijven aan de eigenaar eind 18^e eeuw onderscheid tussen “het landgoed den Houwer” en “het herenhuys op den Hoogweert”. Begin 19^e eeuw werd voor het complex soms ook de naam “de Hoogen (Maas)Waard” gebruikt. Omstreeks 1840 bleef het toponiem “op den Hoog Weert” gehandhaafd voor het grondgebied rondom het complex. De naam de H(a)ouweert werd in de loop van de 19^e eeuw steeds minder gebruikt voor het complex. Vanaf de 20^e eeuw wordt nagenoeg enkel nog de naam de Hoogenweerth gebruikt. De benaming de Houweert wordt momenteel alleen nog door de lokale bevolking gebruikt.

Bewoners:

Het kasteel kreeg een uitbreiding in 1754.
Het is gebouwd voor luxe en feestelijke jachtpartijen (Alle gronden tot aan Gronsveld behoorden vroeger tot dit kasteel).
In de rijke geschiedenis hebben diverse eigenaren in het kasteel geresideerd.
Namen die wij zijn tegengekomen zijn de Heren van Gronsveld en die van Hoensbroek, Familie Swaelen (1498-1532), Prenten-Print van Katsop (1532 - 1570), Het huidige huis is gebouwd door de Maastrichtse schepen Antoine Vaes op het einde van de 17e eeuw. Deze Antonio Vaes sneuvelde op 36 jarige leeftijd bij de stadsmuren van Maastricht in een gevecht tegen de Hertog van parma aan het begin van de tachtigjarige oorlog. Zijn zoon Andreas Vaes (die als 4 jarige jongetje door parma gevangen was genomen) en later de stadssecretaris, erfde het huis en liet het geheel renoveren.Vanaf 1673 was de hof met toebehoren dus eigendom van de vier kinderen: Anthonius Vaes, Elisabeth Maria Vaes, echtgenote van Johannes Vaes, schepen van het graafschap Loon en burgemeester van Maastricht, Catharina Vaes en Henrich Andreas Vaes, kanunnik van St. Servaas. Anthonius Vaes was de persoon die omstreeks 1670 de grote hof  “de Haouweert” grondig liet verbouwen en de westvleugel deels vernieuwde door er een herenhuis te bouwen. Dit herenhuis was gebouwd als hoofd- of buitenverblijf van de eigenaar. In de loop der eeuwen  In 1785 liet Mevrouw Vaes geb. Bounam de Rijckholt het landgoed na aan haar nicht Maria (Marie Gertrude) Selys de Fanson (1765, barones van Selys Fanson) en haar echtgenoot baron van Cammingha. In de 19e eeuw kwam het achtereenvolgens in bezit van de families Coenegracht, waarvan Christiaan Coenegracht (oud-burgemeester van Maastricht tussen 1808 tot mei 1815), Christiaan overleed 18 augustus 1818 en werd 20 augustus begraven midden in de kerk van St. Pieter onder de kroon. Maria Christina Sara Dorothea Coenegracht overleed 4 mei 1866 in het kasteel. De wapensteen boven de poort van Kasteel Hoogenweerth is van de familie Coenegracht-Bemelmans. Gilles Philippe Gregoire Straetmans (koopman en rentenier),1870 gehuwd met Marie Jos?phine Pauline Schoenmaeckers. Gregoire overleed 22 augustus 1895 in het kasteel. De laatste Regout (Petrus Willem Hubert), Pierre genaamd, was vrijgezel en bewoonde het van 1929 tot 1967 samen met zijn zus (mw.von Scheibler-Regout. De zus bleef in het kasteel wonen na het overlijden van haar broer en overleed op 04-08-1969). Na het overlijden van Mw. von Scheibler is de familie Jeurissen (die voorheen voor dhr. Regout werkten) op dringend verzoek van de erven Regout tot 1970 in het kasteel blijven wonen. Echter na een inbraak is deze familie verhuisd en is het kasteel uiteindelijk verkocht aan Provinciale Waterstaat. In 1992 kwam het restant van het kasteel en de bijgebouwen voor het symbolisch bedrag van een gulden in handen van Pieterplas B.V., een particulier initiatief van een zakenman, Wim den Os. Hij verplichtte zich het in vervallen staat verkerende kasteel en de bijgebouwen te restaureren, een jachthaven en de Pietersplassen aan te leggen. Hiervoor werd een restauratie-overeenkomst met de Limburgse Monumentenstichting gesloten. Hij liet de Hoogenweerth en de bijgebouwen daarna opknappen. Deze restauratie werd in het najaar van 1993 voltooid.

Een vijftal jaren later werd het gehele complex doorverkocht aan een particuliere belegger, tevens kastelenliefhebber: Ad Paes oftewel Koning van Somey een plaats in Ghana. In 2007 is het Kasteel en alle gronden verkocht aan een particulier eigenaar en thans ook de bewoner van het kasteel. De huidige eigenaar wil op de gronden van het kasteel een Engels park aanleggen en heeft daarvoor in 2008 extra grond verworven en geannexeerd aan de huidige gronden van het kasteel.

Was er in Limburg sprake van ongeoorloofde belangenverstrengeling en werd een belangrijk cultureel monument weggegeven aan beleggers? Of hadden we alleen maar van doen met een SP die met modder smijt en erop uit is integere mensen te beschadigen? Oordeelt u zelf. De Tribune brengt de nuchtere feiten achter een verhit debat over de handel rond kasteel De Hoogenweerth.

Bron: Limburgse Kastelen, Kasteel de Hoogenweerth, Artikel van León Olislagers op de website Breur Henket, Wikipedia, Wigo.MestreechOnline.

Bron: historisch Encyclopedie Maastricht, Dr.Pierre Ubachs/Drs.Ingrid Evers. ISBN 90.5730.399.X.

Foto’s , León Olislagers, Kasteel de Hoogenweerth, MestreechterSteerke, interieur Wim Kootstra.