Hier gaat het over leesplankjes en met name die van Maastricht.

Iedereen kent de Aap, noot en mies leesplankjes van vroeger van de lagere school, soms kom je ze nog wel tegen op een of andere rommelmarkt. Volgens Wikipedia is een leesplankje een hulpmiddel bij het leren lezen. Het bestaat uit een plankje met een of meer richels waarop de letters van het woord dat boven de richel is afgebeeld gelegd kunnen worden. Het sluit aan bij de omstreeks 1800 geïntroduceerde klankmethode waarbij kinderen de letters van een woord na elkaar uitspreken zoals ze moeten klinken, dus aa-p, nn-oo-t, mm-ie-ss, en zo het woord leren lezen. Het leesplankje helpt daarbij doordat de leerling de letters legt en zo het woord ziet ontstaan. De klankmethode betekende een grote vooruitgang ten opzichte van de tot dan gebruikte spelmethode, waarbij de leerling een woord spelt door de letters op te lezen zoals ze heten, dus aa-pee voor aap, en-oo-tee voor noot en em-ie-es voor mies. Een leesplankje wordt zo ontworpen dat de woorden op het plankje de belangrijkste letters en klanken bevatten.

De eerste versie van het 'leesplenkske' (leesplankje) in Maastrichter taal ontstond in 1983 uit de speelse fantasie van Ber Essers, naar een voorbeeld van het Aap-Noot-Mies leesplankje, het werd een succesnummer. Deze wordt uitgebracht door Veldeke Krink Maastricht en is nog te koop voor 12,50 euro en wordt gezien als het enige echte Maastrichtse Leesplankje, is vervaardigd van hout en is 296 x 242 mm groot. IN 1983. In augustus 1983 werd het Leesplenkske vaan de Mestreechter Taol gepresenteerd in een bomvol Maaspaviljoen.

In de afgelopen 40 jaar zijn naar schatting meer dan 16.000 leesplankjes verkocht. Over de hele wereld staan of hangen de leesplankjes. Het is een cadeau dat wordt gegeven bij trouwen, samenwonen, geboorte, verjaardag of als iemand in de stad komt wonen of vertrekt. Er is geen gelegenheid waar men het leesplankje niet cadeau kan doen. (Website Veldeke Krink) Foto rechts cover boek Mestreechteneer.

Echter vandaag de dag zijn er talloze leesplankjes in allerlei dialect te verkrijgen hier een kleine greep

'T leesplenkskes verhaol is begòs in 2010.
Iech werrekde toen ès vrijjwèlleger bijj twiedehands twiedekans. 't projek um luij te hellepe vaan Mia Dircke.
Mark Voorst zaot dao ouch in 't bestuur en runde dao 'ne studio cq hangplaots veur jongere.

Mark "Markan" is ouch bekind vaan de Pikkatrillaz, Fabio en Fabrizio en allewijl ès Jacky Baggen.

De Pikkatrillaz koume toen oet mèt hun lèste album d'r op of d'r oonder. en ouch met nuij truijkes.
Eint daovaan stond 't Leesplenkske vaan de Mestreechter straottaol op.
Iech höb mich toen, zoewie altied, 'n truijke vaan hun gekoch.
En 'n paar daog denao tege Mark gezag: dat moote v'r eg goon make!
Jaoooo kloonk 't, dat is 'n sjiek idee.
Dus hop, 't bestand wat Mark gemaak en ontworrepe had direk goon drökke op Mark zien normaal baon beij Xerox. En op nao de gamma, wat hadde veer neudeg?
Al gaw stoonte veer de ganse middeg te zeege, plakke, liem snuive en te tummere.

Veer höbbe toen kòntak gehad met Stefan Gybels vaan de Limburger en dee heet toen 'n hiel leuk artikel d'r euver gesjreeve.
'T leep vaan begin aof aon wie 'n tiet!

Toen koum iech op 't idee um 'n plenkske te make vaan de Mestreechter sjamptaol. Veer höbbe toen iemes gezog um dat te teikene, daoveur betaold. en kòste 't oetgeve. Ouch dit is nog gebäörd in 2010. en met de sjamptaol woord 't pas EG n gekkehoes.
Boe veer dagte tot sommige wäörd gèt TE zòwwe zien, hadde veer us fleenk verdaold. Joonk en aajd, vaan arbeiders tot sjiek, leepe d'r met e-weg. Prachtèg!

Noe waos Mark zjus wie miech ouch eine wat altied met doezend deenger tegeliekertied bezig is, en heer kaom al snel tot de kònklusie tot 't allemaol miejer werrek waos ès wat heer aonkòs. Eve gooj vrun, iech höb Mark toen oetgekoch en zòw 't zellevers euverneume.

Toen höb iech de teikeneer weer gevraog um nog eint te teikene, zjus wie met de sjampplaank lieverde iech de wäörd en zag wat 't moos weure, en zie teikende. 't derde plenkske woord 't plenkske vaan de vastelaovend. dit is ès ierste oetgereik aon de stadsprins in 2011.
Later dat jaor höbbe veer 't kutplenkske bedach. en ouch oetgegeve.

En toen heel de samewerreking met de teikeneer op. En toen? Berben geit neet bijj de pakke neerzitte.
'ne gooje kameraod (Frans Bijkerk) vaan mich kin teikene wie de beste en wie iech häöm vroog wòw heer geere met werreke.
Dus de plenskes Aajd Mestreechs, Sjamptaol twie, en 't Kazjeleerplenkske zien door häöm geteikend.
Ein deenk zòw verandere, iech gòng ze zjeldere. dit kin heer neet good. dus veer höbbe eus kwaliteite verdeild.

In plaots vaan al op ein vel woorte ze noe ouch per teikening gemaak, groet geteikend en gesjelderd, en denao geskend en in de kompjoeter gezat. dit zörreg veur 'n väöl hoeger kwaliteit.

D'r is op 't memint 'n nuij plenkske in de maak, meh wat dat weurd moot iech mien moul nog euver hawwe. dit weurd 'n sjieke verrassing!

Daan keump later nog EIN plenkske oet, en daan hòw iech d'r, in eeder geval de koumende jaore de pin in. Iech bleijf ze make. mèh gaon neet nog 'n nuijt ontwerrepe umtot nao mien idee daan de merret verzadeg is en iech 't neet wèl oetmelleke.

Met de Mestreechter Kòmpleminte,

Paul Berben
 

Het leesplankjes verhaal begon in 2010 Ik werkte als vrijwilliger bij Tweedehands Tweedekans , een project om mesen te helpen van Mia Dircke. Mark Voorts zat daar in het bestuur en runde daar een studio cq hangplaats voor jongeren, Mark Voorts is ook bekend van de groep Pikkatrillaz, fabio en Fabrizio  en momenteel als Jacky Baggen

De Pikkatrillaz kwamen toen uit met hun laatste album ‘d’r op of d’r oonder, hierbij werden ook nieuwe shirts gepresenteerd, op eentje daarvan stond  het Leesplankje van de Maastrichtertaal. Natuurlijk heb ik toen, net zoals altijd eentje gekocht. Een paar dagen daarna heb ik tegen mark gezegd ‘dat moeten we ook gaan maken’ , Mark was er even enthousiast over als ik .Dus gingen we aan de slag, het bestand wat mark had ontworpen en gemaakt zijn ze meteen gaan drukken bij Mark zijn werkgever, Xerox.

Hierna meteen naar de Gamma, wat hadden we allemaal nodig? Al snel hierna stonden ze de hele middag te zagen, plakken en te timmeren. Wij hebben toen contact gezocht met Stefan Gybels van De Limburger, deze heeft toen een heel leuk artikel hierover geschreven. Het liep van begin af aan geweldig. Toen kwam ik op het idee om een leesplankje te maken van de Maastrichtse ludieke scheldwoorden ‘de Sjamptaol’. Wij hebben toen iemand gezocht om illustraties erbij te maken om vervolgens het hierna te gaan uitgeven. Ook dit is gebeurd in 2010, en met de ‘Sjamptaol’ werd het pas echt een gekkenhuis. Waar wij dachten dat sommige woorden TE waren, hadden wij ons flink verkeken. Jong en oud, van arbeiders tot chique, liepen daarmee weg, gewoon prachtig.

Nu is Mark hetzelfde als ik ook iemand die altijd met duizend dingen tegelijk bezig is en hij kwam al snel tot de conclusie dat het allemaal meer werk was dan dat hij had voorgesteld. Even goede vrienden, ik heb Mark toen uitgekocht en ben zelf ermee verder gegaan. Ik heb de tekenaar weer gevraagd om nog een leesplankje  te illustreren, net zoals het plankje ‘Sjamptaol leverde ik de woorden  en zei wat moest gebeuren, en zij tekende. Het derde plankje werd het plankje van de vastelavond, als eerste uitgereikt aan de stadsprins van 2011 Maurice (Olivers) de Eerste.

Later dat jaar hebben we nog het K-U-T plankje uitgebracht. Toen hield de samenwerking met de tekenaar op. Wat te doen ? Paul Berben is niet iemand die bij de pakken blijft neerzitten en vroeg een goede kameraad (Frans Bijkerk) waarvan hij wist dat hij kon tekenen als de beste met hem verder te gaan, Sjamptaal twee, en 't Kazjeleerplenkske zien door hem getekend. Één ding zou veranderen, ik ging schilderen, zo hebben we onze kwaliteiten verdeeld.  
Ín plaats van alles op één vel te tekenen, werden ze groot getekend en ingeschilderd, daarna gescand en opgeslagen als bestand, dit zorgde voor een veel hoger kwaliteit.

Er is op dit moment een nieuw plankje in de maak, maar wat dat wordt mag ik (nog) niet zeggen, dit wordt een schitterende verrassing.

Dan komt later nog EEN leesplankje uit, dit zal voor de komende jaren de laatste zijn. Ik blijf ze wel maken maar ga geen nieuwe ontwerpen omdat naar mijn idee de markt verzadigt is en ik niet het onderste uit de kan wil.

Dus binnenkort meer.

Paul Berben

Café Dolle Dries-Leesplenkske:

Initiatiefnemer: Café D'n Dolle Dries

Tekeningen: 'Vieze Frans' geschilderd door Paul Berben.

UItgave: 2014

Taal: Dialect van Maastrich

Woorden: Richard en Marij Koch en Paul Berben.

Leesplankje van Café D'n Dolle Dries gelegen op de markt 31 te Maastricht, er zijn twee versies van dit plankje, een 'gewone versie' en een waar voor de grap Paul Berben zelf erop staat omdat het zijn stamcafé is. Op de achterzijde van heet leesplankje staat de caféhond van vroeger 'Nelis', deze gefet uitleg over het hoe en wat rondom de woorden. Foto's hiervan binnenkort te zien.

MVV-Leesplenkske:

Initiatiefnemer: Paul Berben en Mia Dircke van Twiedehands, Twiedekans.

Tekeningen: Paul Berben

UItgave: 2014

Taal: Dialect van Maastricht

Het MVV-leesplankje! De Ultra's, Bèr de Batteroaf en Willy Brokamp ontbreken natuurlijk niet in de editie van 2014. De opbrengst van het plankje komt ten goede aan de jeugdafdeling van MVV. Je kunt het kopen via de website van de MVV fanstore, de VVV Maastricht of in het winkeltje van Bert en Ursula Garnier, de Chauvenis.

Initiatiefnemer : De Chauvenis, de achter de Bijenkorf gelegen speciaalzaak in Maastrichtse artikelen van Ursula en Bert Garnier, heeft inmiddels een zevende editie in de handel gebracht, die sinds kort verkrijgbaar is.

Kazjeleerplenkske: ’t Kazjeleerplenkske; kazjelere betekent liefkozen/vleien) bevat louter koosnaampjes: Ingelke, Boterblömke, Mösjke en Puupke. Ook geschikt dus voor kinderen die het Maastrichts nog moeten leren.

Samensteller: Maastricht kenner  bij uitstek Paul Berben.

Tekeningen: Frans Bijkerk

Uitgave: 2013

Ontwerp: ???

Taal: Oud Maastrichts.

Maastricht Straottaol / Mestreechs Straottaol

Leesplenkske vaan de Mestreechter Straottaol

Initiatief: Mark Voorst, Paul Berben

Ontwerp: ??????

Uitgave 2013

Tekeningen: Frans Bijkerk

Foto: ?????

Taal: Dialect van Maastricht

Maastricht / Mestreechs

(sorry) K - U - T- Leesplenkske

Ontwerp: Paul Berben

Uitgave  2011

Foto: Paul Berben

Maastricht / Mestreechs

Leesplenkske vaan de Carnavalist

Ontwerp: Paul Berben

Uitgave  2011

Foto: ??????

Eventuele info/aanvulling hoor ik graag stuur mail info@mestreechtersteerke.nl.

het  derde plankje werd het plankje van de vastelaovend. dit is als eerste uitgereikt aan de stadsprins in 2011 Maurice I (Olivers).

Maastricht Straottaol / Mestreechs Straottaol

Leesplenkske vaan de Mestreechter Straottaol

Ontwerp: Mark Voorst

Uitgave Pikkatrillaz 2010

Foto: Stefan Kneip

Taal: Dialect van Maastricht

Maastricht Straottaol / Mestreechs Straottaol

Leesplenkske vaan de Mestreechter Straottaol

Initiatief: Mark Voorst, Paul Berben

Ontwerp: Chris Lourtens

Uitgave Pikkatrillaz 2010

Foto: Stefan Kneip

Taal: Dialect van Maastricht

Maastricht / Mestreechs

Leesplenkske vaan de Mestreechter Taol

Ontwerp: Bèr Essers

Uitgave Veldeke Krink Mestreech 1987

Foto: Stefan Kneip

Taal: Dialect van Maastricht

Dit is een herziene druk, uitgegeven nadat de spelling van het Maastrichtse dialect opnieuw gewijzigd was.

Leesplenkske Mestreech

Ontwerp en Tekening: Jef Bartelet

Uitgave 1984

Foto: Jef Bartelet.

Maastricht Drankplank / Mestreechs Draankplaank

Leesplenkske vaan de Mestreechter Draanplaank

Initiatief: ????

Ontwerp: ????

Uitgave ????

Foto: ????

Taal: Dialect van Maastricht

Eventuele info/aanvulling hoor ik graag stuur mail info@mestreechtersteerke.nl

Amies Leesplenkske

Ontwerp: Stef Stevens, Alphons Damoiseau, Rob Plantaz, Wim Veldman

Tekening van Wim Veldman

Uitgave 1987 CV de Sjlaajbök

Foto: Bart Erven

Wolders Laesplènkske

Ontwerp: Wiel Eurlings

Tekeningen: Wiel Urlings

Uitgave: Heemkunde Vereniging van Wilre tot Wolder, 2005

Foto: Bart Erven

Taal: Dialect van Maastricht

Noot van de webmaster: Ik haal en krijg veel foto's van het internet hierdoor weet ik niet altijd of er © copyright opzit,

of dat deze vrij te gebruiken zijn, dus als je een foto tegenkomt waar je denkt dat deze er niet hoort te staan, mail me dan even. Opmerkingen, suggestie en ideeën zijn altijd welkom en kunnen in het 'gastebook' achtergelaten worden.