|
|
Merret vaan Mestreech (Markt van Maastricht) |
|
|
Merret vaan Mestreech (Markt van Maastricht) |
|
Tot 1655 liep de stadsommuring nog dwars over het huidige marktplein van de Grote Gracht naar de Kleine Gracht. In die muur, die uit de 13e eeuw stamt, lagen de Gevangenpoort (in de as van de Spilstraat) en de Leugenpoort ( in de as van de Gubbelstraat). Aan weerszijden van de stadsmuurlagen driehoekige pleinen. na de sloop van de stadsmuur ontstond zo een grote open plaats. Maar deze ruimte was niet exact vierkant en bovendien bleef er aan de zijde van de Boschstraat een gapende opening bestaan. Ik weet nog dat wij als gezin naar de kermis op de markt gingen en dat mijn ouders op het terras rondom de markt ging zitten totdat wij weer kwamen vragen om meer geld voor de bokswagentjes of het spiegelpaleis. 'Mooi was die tijd'. Tijdens het Ancien Régime (oud bestuur) waren vaste markten, de Zaterdagmarkt voor levensmiddelen op de Markt, de Houtmarkt tussen Markt en St.Matthijskerk die na de bouw van het stadhuis bij de Markt getrokken werd, de Veem. buiten de Leugenpoort, huidige hoek Markt - Gubbelstraat. Verder nog de moesmarkt, nu Amorsplein, de Kersenmarkt, Kleine Staat - Wolfstraat, en achter de Onze Lieve Vrouwepoort de Graanmarkt of Korenmarkt. Over een jaarmarkt is niets bekend, al noemde de stad de zevenjaarlijkse vrije markt b.g.v. de Heiligdomsvaart wel jaarmarkt. De marktrechten viel voor twee derden de Bisschop en voor één derde de Hertog toe. Het bezit van Marktrecht was een van de rechten die een stad tot stad maakten. De bepalingen van dat recht sedert het begin van de twaalfde eeuw, Maastricht bv 1109, werden ius civille = burgerrecht genoemd; districtus Trectis jaarmarkten, weekmarkten. De markt is een plein met twee gezichten dat de tweeherigheid van Maastricht in vroeger tijden weerspiegelt. Het plein heeft een Belgische sfeer die zich uit in ed monumentale gevels aan de westwand, vele horecapanden, frietverkoop aan de straat, marktkraampjes, de harstenen stadspomp en de standbeelden van het Mooswief en Minckelers. Maar het plein heeft ook een oer Hollands gezicht, met rechte pleinwanden en in het midden het dominante stadshuis in een streng classicistische stijl. |
|
 |
 |
|
De Markt ofwel het plein rond het stadhuis, deze ruimte ontstond ca 1660 door de afbraak van de *Lakenhal, de Gevangenpoort en de stadswal van de eerste ommuring tussen de Grote en de Kleine Gracht (zaterdagmarkt). Tevens was er een Marktklok oftewel Graanklok, deze gaf om negen uur 's morgens het beginsein voor verschillende markten op de Markt. De graanverkopers moesten dan volgens raadsordonnantie hun zakken openen en de verkoop beginnen tot elf uur (1681). De marktklok hangt nog steeds in een galmgat van het koepelgewelf onder de toren van het Stadhuis. |
|
|
De markt is door de eeuwen heen altijd al het handelscentrum van de stad geweest. Dit wordt tot uitdrukking gebracht met het standbeeld van "t Mooswief", letterlijk vertaald "de groentevrouw". In het verleden kwamen de plattelandsvrouwen wekelijks hun waren aanprijzen aan de stadsmensen. Nu nog wordt er op woensdag en vrijdag markt gehouden. Rond de Markt zijn in het verleden mooie patriciërshuizen gebouwd.
Patriciërshuizen: De patriciërshuizen zijn gebouwd in de 18 de eeuw. Deze huizen werden meestal bewoond door de regentes en hun familie. Karakteristiek van deze huizen zijn de indrukwekkende deurpartijen en de raamkozijnen. Deze huizen hebben verder een zeer grote en hoge zolderpartij, deze hoge zolders werden gebruikt voor opslag van o.a graan en erwten voor het geval er weer een nieuwe belegering zou plaatsvinden. Afgeschermd door het beeld van J.P. Minckeleers aan de ene zijde en ons Mooswief aan de andere zijde is dit een machtig plein. Na een restauratie van het hele plein ziet het er piekfijn uit.. Het is heerlijk vertoeven op één van de talrijke terrassen van de eetcafe's rondom de Markt. Of frieten halen bij de 'wereldberoemde' Friete van Reitz. Ikzelf kan me nog goed deze friete herinneren, de laatste keer dat ik ze geproefd heb is met een carnaval enige jaren terug. De herinnering blijft.. Verder staat er achter het beeld van J.P. Minckeleers een drinkbak, deze bestaat uit twee gedeeltes de bovenste drinkbak is voor de paarden en de onderste drinkbak is voor de honden die destijds veel gebruikt werden om de groenten en andere goederen naar de markt te brengen. |
|
 |
 |
|
De ruwe handelsgeest van de Mooswiever: Het moet een gekrakeel zijn geweest. Overal rieten manden, karren en wankele schragentafels tjokvol kool, rode bieten en stukken boter, keurig ingepakt tussen twee groene bladeren. Een gekrioel van boeren, dreinende kinderen, zakkendragers, paarden en chique dames met hun dienstmaagden op zoek naar de beste waar die de mooswiever luidkeels aanprezen. Andievie! Kuul! Sjoen radijskes! De Markt in Maastricht had rond 1900 een veel belangrijkere functie dan tegenwoordig; dagelijkse levensbehoeften werden er ingekocht. Van rijjstartel (schoenveter) tot eerappel (aardappel). Vaak niet per ons of kilo maar per bösselke,(bosje) peurtieke (portie) of hemfelke (handvol). Er was ook veel tweedehands waar te koop, omdat veel Maastrichtenaren geen nieuwe spullen konden betalen, fluitketels of stoof werden op de Markt gekocht. Maastricht kende in vroeger tijden aparte markten voor verschillende koopwaar, hetgeen nog steeds in veel straatnamen is terug te zien., zoals Vissersmaas en Kersenmarkt. De grote weekmarkt werd eeuwenlang op zaterdag gehouden, maar rond 1875 verschoven naar de vrijdagochtend. Op die dag trokken de boeren vanuit Sint Pieter, Heugem, Amby, Limmel en andere dorpen in de regio naar Maastricht om hun waar te verkopen. Vaak gingen ze voor de handel startte nog even naar de mis in de Onze Lieve Vrouwe of de Sint Servaas. Als ze uitverkocht waren, werd de opbrengst vaak grotendeels omgezet in 'koloniale waren' zoals koffie of tabak. De handel werd met name gedreven door groentedames oftewel moosvrouwen die ook wel mooswiever werden genoemd. Ruwe vrouwen met grof taalgebruik. Fons Olterdissen beschrijft in een van zijn prozawerken taferelen op de Markt, waar vooral kieskeurige mannelijke klanten het van de marktwijven regelmatig zwaar te verduren kregen. "Dat is niks veur dien bek. Gaank liever ins loere wat t'n vrouw kook, potverdöbbelsen ertentéller!"(dat is niets voor jouw bek, ga liever eens kijken wat je vrouw kookt, potverdoriese ertenteller). De mooswiever
zorgde ook voor behoorlijke overlast. ze droegen dikke rokken tot op
de grond en als ze moesten plassen was |
|
 |
 |
|
De Merret
Boe
Minckeleers zien vlam brandend hèlt
Kräömkes belaoje mèt fruit
De
maan mèt gare, kies, vès of vleis
In de
kaffees of op terrasse
Magnefiek um daor tösse te loupe 'OPAJAM' |
De Markt
Waar Minckeleers zijn vlam brandend houd En kooplui hun centen hebben geteld Dat is het centrum van ons stad De plaats die ooit de kermis had
Kraampjes vol met fruit Een koopman verkocht een goedkope fluit Het Mooswief aan de andere kant Leid alles met vaste hand
De man met gare, kaas, vis of vlees Ze doen hun werk in de echte Maastrichter Geest Ook bloemen en friet kun je kopen Of zomaar over de markt lopen
In de cafés of op het terras Kun je onder het toppen snel passen En overal hoor je goed Llekkere sinasappelen mevrouw geheel, van bloed
Geweldig om daar tussen te lopen Ook al hoef je niets te kopen Het is toch jammer als deze bedrijvigheid is gedaan Op die mooie plaats alleen nog maar auto's staan.
'OPAJAM' |
|
Bovenstaande vers is nog niet zo lang geleden toen de markt als parkeerplaats gebruikt werd muv woensdag en vrijdag de twee dagen waarop Markt is. (Met dank aan 'OPAJAM') |
|
|
|
|
| *Lakenhal: ook Gewantenhuis genaamd (1294). Gebouw op de markt, met leube (voornaamste grootste kamer in het huisen vergaderlokaal van een ambacht) van de gewantmakers. Gesloopt ca 1660 voor de bouw van het Stadhuis. In de Lakenhal werden de lakens verhandeld van de Maastrichtse lakenwevers. De Maastrichtse lakens waren in die tijd een gewild product en werden dan ook naar alle landen in Europa geëxporteerd. In de leube vergaderde in de middeleeuwen de gemeente, in bijzondere gevallen: handhaving van de privileges, aangaan van grote financiële verplichtingen door de stad, klachten tegen het stedelijk bestuur. Alle Ambachten kwamen op de Markt bij elkaar, overlegden per ambacht en brachten per ambacht advies uit. | |
Zwart Wit foto's van Markt klik op de camera>>>>>>
 |
|
|
Bron : Historische Encyclopedie Maastricht Walburg Pers ISBN:90.5730.399.X, Maastricht Anno 1900 De Limburger ISBN 90.808240.2.X, foto's: muv zw MestreechterSteerke, vers van OpaJam |
|
De
Merret oftewel de Markt, ieder stad heeft er wel één, Maastricht
heeft of moet ik zeggen had er meerdere. Veel Maastrichtse pleinen
kwamen tot stand als marktplaatsen in de nabijhijd van stadspoorten.
Denk daarbij aan de Graanmarkt OLV-poort), de Houtmarkt aan de
Boschstraat (Gevangenpoort), de zaterdagsmarkt (Leugenpoort), de
Ezelenmarkt (Lenculenpoort) en de Vissersmaas (Batpoort). De straten
die naar de stadspoorten liepen, verbreedden in de nabijheid van de
poorten vaak aanmerkelijk. Dat is nu nog te zien in de
Brusselsestraat (Tweebergenpoort), deTongersestraat (Lenculenpoort),
d
e
Hoogbrugstraat (Duitsepoort) en aan het einde van de Boschstraat
(Gevangenpoort). 
het algemeen gebruik om
wijdbeens te gaan staan en de urine zo de markt op te laten lopen.
De stank was niet te harden, om over hygiëne nog maar niet te
spreken. Het Heilige Geest steegje was een geliefde plasplek. Een
gemeente raadslid dat in de buurt woonde, weigerde de woekerende
brandnetels te laten verwijderen, uit angst dat de marktvrouwen er
op hun hurken zouden kunnen gaan zitten om te poepen. Begin vorige
eeuw was de overlast zo groot, dat besloten werd een ondergrondse openbaar toilet aan te leggen, aan de achterkant van het stadhuis.
Maar dit was ook verre van ideaal. De ouderwetse poepdozen werden
nauwelijks schoongemaakt en hadden in die tijd nog geen
waterspoeling, zodat de boel al snel vervuilde. Bovendien was het
ondergrondse hol een broeinest van allerlei zaken die het daglicht
niet konden verdragen. Bij de bouw van Stadskantoor 1 en de
ondergrondse tunnel vanuit dit gebouw naar het stadhuis werd het
ondergrondse toilet afgebroken. Het vervoer van de koopwaar naar de
markt gebeurde op verschillende manieren. De allerarmsten die zich
geen paard en wagen konden veroorloven wikkelde de kool, aardappels
of suikerbieten in hun short of rok. Vaak werden manden met waar op
de rug of aan de arm gedragen. De hondenkar was een populair
transportmiddel. Forse beesten trokken de houten karren vooruit. Het
moet een hels kabaal zijn geweest: het lawaai van de ijzeren banden,
de blaffende honden en commanderende bazen. Na aankomst op de markt
werd de waar afgeladen, de hond gemuilkorfd en de wagen aan de
ketting gelegd. Een onderwijzer van een lagere school aan de
Spilstraat klaagde eens bij het gemeentebestuur omdat veel
marktlieden hun hondenkar aan het schoolhek vastlegden en het geblaf
de lessen verstoorde. In 1910 werd de trekhondenwet aangenomen en
moesten de 