Sintervaosbasiliek

(Sint Servaasbasiliek)

Basiliek Sint Servaas, één van de twee basilieken die Maastricht rijk is, de Servaas staat op de door veel mensen genoemde 'mooiste plein van Nederland' 'Het Vrijthof'.  Geflankeerd door de St.Jan en de Hoofdwacht zijn en worden hier ontelbare foto's van gemaakt door toeristen en Maastrichtenaren waaronder ikzelf, het Vrijthof is één van de locaties waar ik altijd langsga als ik in Mestreech ben om foto's te maken, dat resulteert dan ook in honderden foto's van een stukje Maastrichtse historie, iedere foto is weer anders. De foto's komen dan ook uitgebreid aan bod, oude zwart witte en nieuwe in kleur van binnen en buiten de basiliek, 2009 was het jaar waarbij de Servaas zijn deuren meer openstelde ivm de Open Monumentendagen, en ik was naast honderden andere erbij.

De Sint-Servaasbasiliek (Limburgs: Sintervaosbasiliek) te Maastricht is een grote driebeukige kruisbasiliek, gebouwd op het graf van Sint Servaas. De kerk is gelegen aan het Vrijthof. De kerk is grotendeels in romaanse stijl gebouwd met gebruikmaking van vooral kolenzandsteen en mergel. Op 14mei 1985 werd de kerk door Paus Johannes Paulus II tot basiliek (Basilica Minor) verheven. De kerk wordt beschouwd als de oudste bestaande kerk van Nederland. De basiliek behoort tot de Top 100 der Nederlandse UNESCO-monumenten.

Wie was Servaas,

Servaas zou in de 4e eeuw zijn geboren in Armenië en Joodse ouders hebben, hij zou zelfs verwant zijn aan Johannes de Doper en Jezus Christus via zijn moeder die nu Memelia genoemd wordt.

Servaas vluchtte later  in zijn leven naar Maastricht , waar hij de eerste bisschop werd. Zodoende is Servaas te beschouwen als de grondlegger van het christendom in Nederland. Hij bouwde in Maastricht de eerste kerk in Nederland, de Onze Lieve Vrouwe Kerk werd gebouwd op de resten van Romeinse tempels voor Fortuna, Juno en Jupiter aan de rand van het castellum (kasteel), het ommuurde fort dat het hart van Romeins Maastricht vormde. De Onze Lieve Vrouwe kerk kan zo dus beschouwd worden als de moederkerk van het christendom in Nederland: van hieruit begon Servaas zijn missie het christendom in de Nederlanden te verspreiden.

Feiten, Rond 340 werd Servaas bisschop van Tongeren. Later verplaatste hij die bisschopszetel naar Maastricht, om zichzelf en kunstschatten beter te kunnen beschermen tegen barbaren. Hoewel zijn sterfdatum niet met zekerheid kan worden achterhaald, wordt over het algemeen ervan uitgegaan, dat hij in 384 te Maastricht is overleden. Rond 550 bouwde bisschop Monulphus en Gondulfus op zijn graf een kerk. Servaas is de derde van de vier IJsheiligen, 13 mei is zijn feestdag. De naam is afgeleid van het Latijnse werkwoord servare wat 'redden' betekent. Servaas is de patroonheilige van Grimbergen (Sint-Servaasommegang), Schijndel en Maastricht.

Kort nadat Servaas, bisschop van Tongeren, in 384 bij Maastricht was overleden, werd er op zijn graf een houten kapel gebouwd tot zijn nagedachtenis. Kort na 549 werd de kapel vervangen door een stenen kerk met een crypte. Door een grote toestroom van pelgrims werd deze kerk snel te klein. De huidige kerk is waarschijnlijk de derde op deze locatie. Aan de bouw werd mogelijk nog aan het einde van de 10e eeuw maar uiterlijk in het begin van de 11e eeuw begonnen. Van deze eerste bouwfase resteren nog grote delen van het schip, de zijbeuken en het koor. Tijdens de tweede bouwfase in de tweede helft van de 11e eeuw verrees het transsept met aansluitend de kapellen.

De derde bouwfase eind 12e eeuw resulteerde in een verbouwing van de apsis met dwerggalerij en koortorens naar voorbeeld van de Dom van Speyer, en de verbouwing van het imposante westwerk met daarin een westkoor en de keizerszaal, symbool van de bijzondere status die de Sint-Servaas tot 1204 had als keizerskerk. Na voltooiing werd de kerk nog verschillende keren gewijzigd. Begin 13e eeuw verrees aan de zuidzijde het Bergportaal, waarschijnlijk het eerste gotische bouwwerk in Nederland. De zijbeuken werden uitgebreid met kapellen in maasgotische stijl en kregen hierdoor grotere vensters. Andere gotische wijzigingen, zoals de vergrote transeptvensters en de toevoeging van luchtbogen, houden verband met de overwelving van de kerk in de 14e eeuw. In 1556 werd tussen de twee westtorens een derde toren gebouwd, eveneens in gotische stijl. In 1770 werd deze toren vervangen door een nieuwe in barokke stijl, terwijl de beide romaanse westtorens barokke dakhelmen kregen.

De Sint-Servaas was tot 1797 een kapittelkerk en werd hierna door de Franse bezetters als paardenstal gebruikt. In 1804 kreeg het gebouw weer een religieuze bestemming als parochiekerk. Al eerder was de kerk door zowel de kanunniken als de parochie gebruikt; rond 1218 maakten de kanunniken een einde aan deze situatie door pal naast de Sint-Servaas een aparte parochiekerk te stichten, de Sint-Jan, die (onder dwang) in 1632 overging in protestantse handen.

Schrijvers dan wel dichters zijn, in de loop der eeuwen, voortdurend woorden en inkt te kort geschoten om de schoonheid en de importantie van het aloude heiligdom te schilderen. Het simpelst, en des te treffender daardoor, deed het eens Bertus Aafjes. Hij dichtte:

Aan de oevers van de Maas landde bisschop Sint Servaas.
Nu nog ziet men in Maastricht,
Daar waar hij begraven ligt,
Op zijn graf een machtig werk:
Dit is Sint Servaas zijn kerk'.

Naor Bove

Sint Servaas en zijn bijzonderheden
GRAMEER I GRAMEER II  SCHATKAMER
 FONTEIN ST SERVAOS RESTAURATIE BRAND TOREN 1955
BRON ST SERVAOS BIESLAND Huiszege Servaas (plaquette) KRUUSWEEG JEZUS

Legendes/overleveringen Servaas:


1.De broer van de non
In de stad Nijvel, waar een goede, gehoorzame non leefde gebeurde er een wonder. Haar broer was een grote zondaar en geloofde niet in God. Op een dag stierf hij en zijn zus was bang dat hij in de hel was gekomen. Tijdens een van haar gebeden verscheen haar broer op wonderlijke wijze. Hij vertelde haar dat hij, terwijl hij werd afgevoerd naar de hel, een prachtige burcht zag liggen. Deze was van Sint Servaas en Servaas redt hem van de hel. Dit deed hij omdat de broer drie keer Servaas’ graf had bezocht en daar had gebeden, het enige goede wat de slechte broer zijn hele leven had gedaan. De broer raadde zijn zus aan Sint Servaas nog meer te eren en verdween.

 

2.De ridder
Een ander wonder overkwam een ridder uit Brabant die een onrechtvaardig, slecht leven leidde. Als straf werd hij getroffen door een beroerte en stierf. Tijdens zijn begrafenis kwam hij echter tot grote schrik van de menigte weer bij, en hij vertelde dat hij door Servaas was gered uit de verschrikkelijke hel. Hij kreeg te horen dat hij nog zeven jaar te leven had en in deze jaren beterde hij zijn leven en boette hij voor zijn zonden.

 

3.Vikingen
Een van de andere wonderen gebeurde toen de Vikingen later het land binnenvielen en van plan waren de Servaaskerk te vernietigen. Servaas liet dit mislukken: de Vikingen konden zich niet meer bewegen nadat ze de kerk hadden aangestoken en velen kwamen in hun eigen vlammen om.

 

4.Lodewijk
De zoon van Karel de Grote, Lodewijk, organiseerde later een hofdag in Keulen. Ook de hertog van Saksen, Hendrik, was aanwezig. Hendrik was een goede vriend van Lodewijk. Hendrik kreeg als vriendschapsbetuiging van Lodewijk het land Lotharingen en Hendrik trok naar Maastricht om het van hieruit te besturen. Toen hij erachter kwam dat zich hier ook het graf van Sint Servaas bevond, wilde hij hem tot patroonheilige kiezen. Hiervoor had hij wel Servaas’ stola en staf nodig, die hij op slimme manier in zijn bezit kreeg. Hij stichtte ter ere van Servaas een schitterend abdij in Quedlinburg.

 

5.Vervoer van Servaas' lichaam
Hendrik stierf en zijn zoon Otto I nam de leiding over. Ook hij deed dit op perfecte wijze, Otto zou later zelfs keizer worden van het Romeinse Rijk. Otto I liet het lichaam van Sint Servaas overbrengen naar Quedlinburg om hem te eren, en tijdens het vervoer van dit lichaam geschiedden onderweg allemaal wonderen. Toen de Maastrichtenaren erachter kwamen waren zij zeer verdrietig en zij besloten het lichaam achterna te reizen om het terug te nemen naar Maastricht. Dat zij hierin slaagden zagen zij als een teken van God. Weer geschiedden er wonderen.

 

6.'Jantje zag eens druiven hangen'
Ook rekende Servaas af met een stel kinderen die op een van zijn landgoederen druiven stalen: hij liet ze vastkleven aan de wijnstokken. De ouders smeekten om genade en Servaas bevrijdde de kinderen en troostte de ouders.

 

7. Slaap
Toen later een goede hertog, Gijsbrecht genaamd, heer van Lotharingen, een muur wilde bouwen om de Servaaskerk, verscheen Servaas in zijn slaap bij hem en hij vertelde dat hij dit niet moest doen omdat de kerk toch niet verwoest zou worden. De vrouw van de goede hertog stal later een prachtige stof uit de schatkamer van de Servaaskerk en maakte er een schitterende jurk van. Op Servaasdag (toen ze de jurk voor het eerst droeg) werd ze in de kerk overmand door een slaap en hierin redde Servaas haar van de dood. Toen ze wakker werd, biechtte ze alles op en ze smeekt om genade. Als verzoening schonk Gijsbrecht een groot landgoed aan Servaas.


8.Het borstbeeld
Een ander verhaal is dat keizer Hendrik III besloot een prachtig borstbeeld van Servaas te laten maken om hem te eren. De goudsmeden kregen de ogen echter niet recht in het gezicht en toen de keizer dit zag smeet hij hen uit woede in de kerkers. Hendrik kreeg toen echter een visioen waarin Servaas hem liet zien dat hij daadwerkelijk scheel is en dat het dus een waarheidsgetrouw beeld was. De goudsmeden werden door Hendrik III bevrijd.

 

9.Spinnen
Serva
as kwam er achter dat een van zijn kerken verwaarloosd werd: er kwam zelden iemand naar de wijdingsfeesten. Tijdens het jaarlijkse wijdingsfeest van deze kerk (wederom slecht bezocht) kwamen plotseling twee vrouwen onder het bloed binnen. Ze vertelden dat terwijl ze aan het spinnen waren een draad brak, waar bloed uit spoot. De mensen beseften dat dit door hun zonden kwam en gingen voortaan wel naar de wijdingsfeesten.

 

10.Belasting
In de stad Hoei, een stad waarin alle belasting naar Sint Servaas ging, weigerde iemand belasting te betalen. Hij werd geveld door een ernstige ziekte, kreeg spijt en besloot boete te doen. Lichamelijk kon hij niet meer worden genezen maar zijn ziel werd gered.
 

 

11. Water
Servaas was op terugtocht van Rome naar Tongeren. Onderweg werd hij gekweld door dorst. Met zijn staf tekende Servaas daarom een kruis in de aarde en hij bad. Daarop ontsprong er een bron. Het water, gedronken uit de door een engel overhandigde beker, leste zijn dorst en genas een koortslijdende vrouw. Eeuwen later moet men aan dit verhaal denken als er in 2002 het zogenaamde waterbedwonder plaats vind. Een gehandicapte vrouw die jarenlang ontzettend veel last had van rugklachten had water van de Servaasbron aan haar waterbed toegevoegd en was toe na twee dagen genezen van rugklachten.

Naor Bove

Officiële website kerk Broederschap Servaas Website Patroonheilige
Website Kerk St.Servaas Broederschap Servaas  Patroonheilige Servaas
  Website met foto's in en exterieur  
  Kerkgebouwen in Limburg  

Naor Bove

Bron:  wikepedia, legendes Martin Renard ,  Foto's: John Kerkhofs.

eine terök